|
|
|||||
|
|
YENİ TÜRK LİRASI’NIN (YTL) MUHASEBE UYGULAMALARINA ETKİLERİ VE YAPILMASI GEREKENLER ÖZET Ülkemizde özellikle 1970’li yıllardan bu yana yaşanan yüksek enflasyon, “Türk Lirası”nın (TL) satın alma gücücünü önemli ölçüde yitirmesine neden olmuştur. Buna paralel olarak, 1970’li yıllarda başlayan enflasyonist sürecin etkisi ile emisyon hacmi 1980 yılı baz alındığında 38.318 kat artarak, 31 Aralık 2003 tarihi itibariyle yaklaşık 10.7 katrilyon TL’ye ulaşmıştır. Bu durumun ekonomi üzerinde yarattığı etki ve bol sıfırlı rakamların; parasal değerlerin yazılması, muhasebe uygulamaları, istatistiksel işlemler, paranın dolaşımı, bilgisayar programları, psikolojik enflasyon etkisi v.b. unsurlarda neden olduğu olumsuzluklar nedeniyle, ülkemizde paradan sıfır atılması girişimlerinin gündeme gelmesine neden olmuştur. Ülkemizde 1998 yılından bu yana ortaya konan çabalar, 01.01.2005 tarihi itibariyle TL’den altı sıfır atılarak, “Yeni Türk Lirası (YTL)”nın uygulamaya konulması ile sonuçlanmıştır. Bu durum, muhasebe uygulamalarında bazı gereksinimleri ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada; bu gereksinimler ve yapılması gerekenler, örnekler yardımı ile açıklanmaya çalışılmıştır. 1. GİRİŞ 1970’li yıllardan bu yana ülkemiz ekonomisi, enflasyon sorunu önemli ölçüde hisseden ekonomilerden biri hatta önde geleni olmuştur. Ülkemizde enflasyonun çok yüksek oranda seyretmesi ve bu süreç içerisinde inişli çıkışlı bir seyir izlemesi, ekonomide belirsizliklerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu belirsizlik ve istikrarsızlığın sonucunda, istikrarlı ve uzun vadeli ekonomik politikalar uygulamaya konulmuş, ancak çoğunda başarılı olunamamıştır. Günümüze gelindiğinde ise, özellikle son denemde enflasyonla mücadele kapsamında uygulamaya konan; gerek para gerekse de maliye politikaları sayesinde, yüksek enflasyon kalıcı olarak düşme eğilimine girmiş ve üstesinden gelinebilecek duruma gelmiştir. Bugün için Türkiye, gerek siyasi gerekse ekonomik değişik faktörler nedeniyle, yakın tarihinde ilk kez enflasyonu yenecek konuma gelmiştir. Ekonomimizde, enflasyon ile mücadele politikaları içerisinde direk olarak yer almayan, ancak yüksek enflasyonu kırma kararlılığı içerisindeki birçok ülke tarafından uygulanan “Yeni Para Birimine Geçiş”in ön koşullarının sağlanmış olduğu görülmektedir. Enflasyonu düşürmenin ana hedef olmadığı, enflasyonu yenmenin büyüme ve istihdam maliyetlerinin göze alınamadığı ve uygun politika araçlarının seçilmemiş olduğu dönemlerde, hem para politikalarını, hem de neden daha önce paradan sıfır atılması gibi uygulamaların yapılmadığını eleştirmek doğru bir yaklaşım değildir. Böyle bir para operasyonunun bugüne değin yapılamamasının en büyük nedeni, yukarıda da bahsedildiği gibi, bir türlü tek haneli rakamlara çekilemeyen enflasyon oranları olmuştur. Bu oranlar sağlanmadan yapılan para operasyonları birçok ülkede istenen sonuçları vermemiş ve ulusal paralar tekrar eski bol sıfırlı banknotlarına dönmüştür. Bu anlamda YTL’nin uygulamaya girmesi için enflasyon cephesinde olumlu gelişmeler beklenmiş, oldukça iyi bir zamanlama ile 2005 yılı Ocak ayı reformun başlama tarihi olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla, fiyat artış hızının son iki yıldır düzenli olarak düşürülmesi ve neticesinde enflasyonun yıllık yüzde 10’un altına doğru gerileme süreci dikkate alınarak, 31.01.2004 tarih ve 363 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türkiye Cumhuriyetinin Para Birimi Hakkında Kanun ile, “TL’ndan Altı Sıfır” atarak 01.01.2005 tarihinden itibaren “YTL”na geçiş kararı alınmıştır.[1] Bu kararın alınması ile birlikte her yeni uygulamada olabileceği gibi, bir takım sorunların ve karışıklıkların ortaya çıkması kaçınılmaz bir gerçektir. Parasal işlemlerin yer aldığı tüm uygulamalarda olduğu gibi, özellikle; finansal nitelikli (parasal) işlemleri kaydeden, sınıflandıran, özetleyen ve bu bilgileri gereksinenlere sunan bir sistem olan “Muhasebe Bilgi Sistemi (MBS)” uygulamalarında yaygın olarak görülmesi söz konusu olacaktır. Bu bağlamda; YTL’na geçişin muhasebe uygulamaları üzerine etkileri ve muhasebe uygulamalarında; gerek 31.12.2004 tarihinde gerekse de 01.01.2005 ve sonrası yapılması gerekenlerin bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla; Hazine Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Sermaye Piyasası Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, Üniversiteler, Sivil Toplum Örgütleri ve Kuruluşlar konu ile ilgili çeşitli çalışmalar yapmakta ve bu çalışmaları kamuya aktarmaktadır. Biz de bu çalışmamızda, YTL’na geçişin fayda-maliyet analizini ve diğer ülkelerdeki uygulamaları tartışmaktan ziyade, yapılan bu çalışmalar ve yayımlanan kanun, tebliğ, yönetmelik v.b. çerçevesinde; YTL’na geçiş sürecinin muhasebe uygulamalarına etkisini ve bu süreç içerinde yapılması gerekenleri açıklamaya çalışacağız. 2. YENİ TÜRK LİRASI’NA (YTL) GEÇİŞİN GEREKÇELERİ VE SÜREÇ TL’ndan YT’na geçmenin devletin yetkili kurum ve kuruluşları tarafından fayda-maliyet analizi yapılmış ve “5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyetinin Para Birimi Hakkında Kanunun”da yer alan aşağıdaki gerekçeler nedeniyle faydanın maliyetten daha fazla olduğu sonucuna varılarak uygulamaya konulmuştur.[2] Ulusal ekonomimizde 1980-2002 döneminde yaşanan enflasyonist süreç, dolaşımdaki banknot tutarına da yansımış, 31.12.1980 tarihinde 278,6 milyar TL olan tedavüldeki banknot tutarı (emisyon hacmi) 31.12.2002 tarihinde 7 katrilyon 635 trilyon 621,9 milyar TL’na (27.407 katına) ulaşmıştır. Bu gelişmenin bir sonucu olarak; 1927 yılından 1980 yılına kadar dolaşımdaki banknot ihtiyacı 50 Kuruş ile 1.000.- TL arasında değişik değerlerdeki banknotlarla karşılanabilirken, 1981 yılından günümüze kadar geçen zaman içinde artan dolaşım ihtiyacını karşılayabilmek için, üst değerde yeni banknotlar dolaşıma çıkarılmış ve en küçük değerlerdeki banknotlar da tedavülden çekilerek, dolaşımdaki banknot kompozisyonu 2002 yılı sonunda; 250.000.-, 500.000.-, 1.000.000.-, 5.000.000.-, 10.000.000.- ve 20.000.000.- TL’lık banknotlardan oluşmuştur. Yüksek enflasyon nedeni ile paranın satınalma gücündeki bu azalma ve emisyon hacmindeki artış, muhasebe verilerini ve dolayısı ile mali tabloları da etkilemiştir. Tarihsel maliyet muhasebesi uygulamalarının geçerli olduğu ülkemizde, mali tablolar homojenliğini ve karşılaştırabilirlik özelliklerini yitirmiş, aktif-pasif dengesi bozulmuş ve bu tablolara göre alınan kararlar işletmeleri güç durumda bırakmıştır. Bu gelişmeler ışığında yaklaşık 30 yıllık bir enflasyon olgusunun yaşandığı ülkemizde, muhasebe uygulamalarında soruna çare olacak çözüm olan “Enflasyon Muhasebesi Uygulaması”, 01.01. 2004 tarihinden geçerli olmak üzere “5024 Sayılı Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”[3] ile uygulamaya konmuştur. Paramızın taşıdığı kupür değeri bakımından, bugün dünyada rastlanmayan büyüklüklere ulaşması sonucunda, ifade ve yazılmasında çeşitli zorluklarla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle, paramızdan altı sıfır atılarak, “1.000.000 TL = 1 YTL” değişim oranında yeni bir para birimine geçilmesi ve ulusal ekonominin kapsamına giren parasal değer ve kayıtlarda genel bir sadeleştirme yapılması, uygulama açısından pratik bir çözüm olarak görülmektedir. Bu gerekçelere dayanan para operasyonun amaçlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür. · Enflasyonist baskıyı gidermek ve enflasyonla mücadele programına yardımcı olmak, · Ulusal paraya güven kazandırmak ve paradan kaçışı durdurarak, para talebini istikrarlı hale getirmek, · Hesap yapmayı kolaylaştırmak, · Mali tablolarda homojenlik ve karşılaştırabilirliği sağlamak, · Muhasebe uygulamalarında tasarruf ve kolaylık sağlamak, · Para yanılgısını gidermek ve tüketici harcamalarını disipline etmek, · Ödeme sistemlerinde kolaylık sağlamak, · Fiyat etiketlemelerinde kolaylık sağlamak, · Uluslararası finansal işlemlerde kolaylık sağlamak ve paramıza saygınlık kazandırmak, · Parasal değerlerin yazılmasında ve ifade edilmesinde kolaylık sağlamak, · Vezne işlemlerinde kolaylık sağlamak, · İstatistik kayıtlarında kolaylık sağlamak, · Bilgi işlem programlarında ve yazılımlarda işlevsellik, kolaylık ve tasarruf sağlamak, · Genel olarak kaynak israfını önlemek. YTL’na geçiş ile “Türk Parası”nın prestijinin ve saygınlığının sağlanması, kayıt ve tüm işlemlerde sadelik ve işlerlik, bankacılık işlemlerinde rahatlık ve banknot üretim maliyetlerindeki azalma olarak özetlenen maddi ve teknik faydalar ortaya çıkacaktır. Para reform gerekçelerine, mevcut durumda para yanılgısının yarattığı hesap yapamama ve psikolojik açıdan ulusal paradan kaçışın yol açtığı sıkıntıları da eklemek mümkündür. Hesap yapmayı kolaylaştırmak, bol sıfırlı rakamların yarattığı para yanılgısını gidermek ve dolayısı ile tüketici harcamalarını disipline etmek gibi faydalar da bu anlamda hiç küçümsenmemelidir. Bu bakımdan parasal yanılgılar nedeniyle uzun vadeli hiçbir hesabın yapılamadığı keyfi ve günlük bir ekonomiden, enflasyon beklentilerinin kırıldığı, kurumsallaşmış, bilinçli ve standartları belirli modern bir ekonomiye geçişte YTL uygulaması oldukça gerekli ve zamanlaması akıllı ve faydalı bir uygulama olacaktır.[4] Sonuç olarak tüm bu unsurlar birlikte değerlendirildiğinde, TL’sından altı sıfır atılarak parasal değer ve kayıtlarda genel bir sadeleştirme yapılması ve YTL’na geçilmesi teknik bir gereksinim olmuştur. 5083 Sayılı Kanunda[5]; YTL’na geçiş süreci ile ilgili olarak, daha önce de belirttiğimiz gibi; uygulamanın 01.01.2005 tarihinde başlayacağı ve bu tarihten itibaren Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin resmi para biriminin “Yeni Türk Lirası (YTL)”, alt biriminin ise “Yeni Kuruş (Ykr)” olacağı ve bir YTL’nin 100 Krş’a eşit olacağı ve TL değerlerinin YTL’na dönüştürülürken, Bir Milyon TL (1.000.000.-) eşittir Bir YTL (1 YTL) değişim oranını esas alınacağı belirtilmiştir. Bununla birlikte, uluslar arası uygulamalar gereği yuvarlama işlemlerinde yarım ve üzerindeki değerler bir üst sayıya tamamlanmaktadır. Bilgisayarlar, hesap makineleri gibi teknik cihazlar ve bunlara ilişkin programlar da aynı esasla çalışmaktadır. Uygulamada kolaylık sağlamak ve sorunları azaltmak amacıyla 5083 Sayılı Yasa’da değişiklik yapılması zorunlu görülmüştür. Bu nedenle Yasa’nın 2. Maddesinde; “YTL dönüşüm işlemleri ve YTL üzerinden yapılacak işlemlerde Yarım YKr ve üzeri değerlerin 1Yeni Kuruş’a (YKr) tamamlanması ve yarım YKr altındaki değerlerin dikkate alınmayacağı” şeklinde değişiklik yapılması öngörülmüştür. Bu amaçla; Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Başbakanlığa sunulan “Bazı Kanunlarda ve 178 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı”nın 55. Maddesine 13. Fıkra ilave edilmiş ve ibare değişikliği ile sorunun çözümü hedeflenmiştir[6]. Bu paralelde; 28.01.2004 tarihli ve 5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun’un 2. Maddesinin; madde başlığında yer alan “Değişim Oranı” ibaresi “Değişim Oranı ve YKr’a Tamamlama”; ikinci fıkrasında yer alan “YTL cinsinden yapılan işlemlerde Yarım YKr’un üzerindeki değerler” ibaresi “TL değerlerin YTL’na dönüşüm işlemlerinin ve YTL cinsinden yapılan işlemlerin sonuçlarında ve ödeme aşamalarında Yarım YKr ve üzerindeki değerler”; “Yarım YKr ve altındaki değerler dikkate alınmaz.” ibaresi “Yarım YKr’un altındaki değerler dikkate alınmaz” şeklinde ifade edilmiştir. Gelirler Genel Müdürlüğü’ne iletilen sorunların çözüm önerileri Taslakta dönüşüm işlemi Yarım YKr ve üzeri değerler 1 YKr’a tamamlanacak şekilde hazırlanmıştır ancak bunu son şekli ile dikkate almak doğru olacaktır. Bu çerçevede TL karşılığı YTL ve YKr eşitlikleri aşağıdaki gibi gerçekleşecektir.
Yukarıdaki tabloda çift çizginin altında kalan tutarlar, Yarım YKr’tan küçük olması nedeniyle “Sıfır” kabul edilecektir. Bu tutarlar ileride muhasebe uygulamaları kısmanda da belirteceğimiz gibi istisnai uygulamalarda (maliyet muhasebesi v.b.) kullanılabilecektir. Uygulama süreci ile ilgili olarak, 5083 Sayılı Kanun’un Geçici 3. Maddesi ile, kamuoyuna YTL’na geçişte ve uyum sağlamada kolaylık açısından YTL’nın tedavüle çıkacağı 01.01.2005 tarihinden başlayarak, TL ve YTL banknot ve madeni paraların birlikte tedavül süresi sonu, 31.12.2005 tarihine kadar bütün mal ve hizmet bedellerinin “23.02.1995 Tarih ve 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun”[7]un 12. Maddesi doğrultusunda; etiket ve listelerde TL ve YTL üzerinden ayrı ayrı gösterilmesi zorunluluğu getirildiği belirtilmiştir. Bu zorunluluğa uymayanlar hakkında da aynı Kanun’un 25. Maddesinin İkinci Fıkrasındaki cezanın uygulanacağı hükme bağlanmıştır. Kanunun 6. Maddesi ile de, YTL’na geçiş ile ilgili Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Sermaye Piyasası Kurulu ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından yapılacak hazırlık ve düzenleme çalışmalarına olanak tanınması, defter ve kayıtların tutulmasında kolaylık sağlanması amacıyla Kanun’un 4.Maddesi ile Geçici 1. Maddesinin İkinci ve Üçüncü fıkraları hariç 01.01.2005 tarihinden itibaren yürürlüğe girmesi öngörülmüştür. 5083 Sayılı Kanun’da da belirtildiği gibi, kanunlarda ve diğer mevzuatta, idari işlemlerde, yargı kararlarında, her türlü hukuki muamelelerde, kıymetli evrak ve hukuki sonuç doğuran diğer belgeler ile ödeme ve değişim araçlarında TL’sı veya Liraya yapılan atıflar, 2.Maddede belirtilen değişim oranında YTL’na yapılmış sayılmaktadır. Geçmiş yıllarda değişik ekonomiler, benzer amaçlar için farklı yöntemler kullanarak para operasyonu ve reformları yapmışlardır. Bunlar arasında, yüksek enflasyon sürecinde artık para olma fonksiyonlarını yitirmiş veya yitirmeye başlamış ulusal paraların, tamamen yeni bir para birimi ile değiştirilmesi uygulamaları ile birlikte; istikrarlı, saygınlığı olan ve para ikamesi ile zaten dolaşımda belirli bir ağırlığı bulunan Amerikan Doları (USD) gibi yabancı paraların para birimi olarak tanınması uygulamaları sayılabilir. Diğer yandan başına “Yeni” ibaresi konularak, kullanımdaki para biriminden sıfır atılması uygulaması en yaygın olanıdır. Türkiye’de 01.01.2005 tarihinde uygulamaya girecek para operasyonunda seçilen yol, son olarak sözünü ettiğimiz isminin başına “Yeni” ibaresi konularak “Kullanımdaki Para Biriminden (TL) Sıfır Atılması Uygulaması” olacaktır. Bu yöntemin T.C. Merkez Bankası tarafından en uygun yöntem olarak önerilmesinin ana nedeni, uygulanmasının kolay olması, geçmişte uygulandığı ülkelerde daha başarılı olması ve sonuç vermesidir. Türkiye’deki uygulamada bilindiği üzere iki aşamadan söz edilmektedir. “Birinci Aşamada”; “TL” ve “YTL”, “Bir Yıl Süre” ile birlikte dolaşımda kalacak ve bir yılın sonunda “TL” dolaşımdan kalkacaktır. “İkinci Aşamada” ise, uygun bir zamanlama ile birkaç yıl sonunda “Yeni” ibaresi kaldırılarak, tekrar TL’na dönülecektir. Bakanlar Kurulu, “YTL” ve “YKr”ta yer alan “Yeni” ibarelerini kaldırmaya ve uygulamaya ilişkin esasları belirlemeye yetkili kılınmıştır.[8] 3. YENİ TÜRK LİRASI’NIN (YTL) MUHASEBE UYGULAMALARINA ETKİLERİ Muhasebe uygulamaları, yeni para birimi olan YTL’ye geçişten en çok etkilenecek uygulamaların başında gelmektedir. Daha öncede 5083 Kanun ile Türkiye Cumhuriyeti Devletinin “Para Birimi” “YTL” olarak kabul edilmiştir. YTL’nin alt biriminin “YKr” olduğu ve bir YTL’nın yüz YKr’a eşit olduğu hükme bağlandığını ve gerekçelerine yukarıda değinmiştik. Bu çerçevede, finansal nitelikli işlemleri konu alan MBS’ne konu olan muhasebe uygulamalarında, defter ve kayıtların tutulmasında, hesap birimi olarak TL yerine YTL’nin kullanılması doğaldır. 01.01.2005 tarihinden itibaren ticari yaşamda düzenlenen ve MBS’nde “İlk İşlem Belgeleri” olarak ele alınan tüm belgelerin “YTL” ve/veya “YKr” üzerinden düzenleneceği gerçeği göz önünde tutulduğunda, yeni dönemde muhasebe defterlerine yapılacak kayıtlarında yeni para birimi ile yapılması söz konusu olacaktır. 5083 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girecek olması nedeniyle, uygulamanın muhasebe uygulamalarında yaratacağı etkilere çözüm üretmek amacıyla, Maliye Bakanlığı “13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği”ni yayımlamıştır[9]. Tebliğ ile YTL’ye geçiş sürecinde ve sonrasında yapılması gereken muhasebe uygulamalarına çözüm getirilmesi hedeflenmiştir. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Döner Sermayeli İşletmeler, Bankalar, özel ve kamu kuruluşları v.b. kuruluşlar, gerek 5083 Sayılı Kanun, gerekse de 5228 Sayılı Kanun ve 13 Sıra No’lu Tebliğ’le bağlantılı çeşitli sirküler ve talimatlar ile, muhasebe uygulamalarında TL’dan YTL’na nasıl geçileceğini açıklamaya çalışmaktadırlar. Biz bu çalışmada, “Özel Kesim Muhasebe Uygulamaları”na yönelik olarak hazırlanan “13 Sıra Nolu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği” ve diğer uygulamaları esas alacağız. 4. YENİ TÜRK LİRASI’NA (YTL) GEÇİŞ SÜRECİNDE MUHASEBE UYGULAMALARINDA YAPILMASI GEREKENLER YTL’ye geçişte muhasebe uygulamalarına yön verecek olan “13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği”[10] çerçevesinde; YTL’na geçişte özel kesimin muhasebe uygulamalarında uyması gereken genel esaslar aşağıdaki gibi açıklanabilir. · 5028 Sayılı Kanun’un 1. Maddesinde; yürürlük tarihinin 01.01.2005 olması nedeniyle, 31.12.2004 tarihine kadar düzenlenecek tüm belgeler (fatura, , perakende satış fişi, yazarkasa raporları, gider makbuzu, müstahsil fişi, bordro, çek, senet, banka dekontları, her türlü bildirge ve beyannameler v.b. dökümanlar) “TL” olarak düzenlenecek, ve bu belgeler esas alınarak tüm muhasebe uygulamaları, bu tutarlar (TL) üzerinden kaydedilecektir. Gerek muhasebe içi gerekse muhasebe dışı envanter işlemleri kapsamındaki tüm dönem sonu işlemleri, “TL” üzerinden yapılacak; ayrıca “Temel ve Ek Mali Tablolar” da “TL” üzerinden düzenlenecektir. Bu belgeler, kayıtlar, defterler ve mali tablolar 01.01.2005 tarihinden sonra da aynen eskiden oldukları gibi “TL” olarak saklanacaktır. · Kanun’da belirtilen değişim oranı esas alınarak 01.01.2005 tarihi itibariyle 31.12.2004 tarihli muhasebe kayıtları TL’dan YTL’na dönüştürülecek ve dönüştürülen bu tutarlar, ilk kayıtlar olarak “Açılış Maddesi” olarak muhasebeleştirilecektir. Dönüşüm işlemlerinde kolaylık sağlanması bakımından Spreedsheet (Hesaplama Tablosu) türündeki MS Excel, Lotus ve Ms Access türündeki uygulama yazılımlarından yararlanılabileceği gibi, işletmelerin kullanmakta oldukları muhasebe yazılımlarında gerekli çalışmalar yapılarak dönüştürme işlemleri gerçekleştirilebilir. Bu amaçla; çalışmamızın ekinde dönüştürme işlemlerinde kullanılmak üzere MS Excell ortamında hazırlanabilecek “Dönüştürme ve Yuvarlama Modelleri”; “EK-1: MS Excel Dönüştürme Modeli” ve “EK-2: Yuvarlama Tablosu” olarak sunulmuştur. Bu tablolardaki yuvarlama işlemleri sırasında Kanun’da belirtildiği üzere; 5 ve 5’ten yukarı olan tutarlar bir üste, 4 ve altındaki tutarlar da bir alta yuvarlanacaktır. · 5028 Sayılı Kanun gereği, 01.01.2005 tarihinden itibaren tüm belgeler, yapılacak muhasebe kayıtları, defterler ve mali tablolar, yalnızca “YTL” ve “YKr” olarak düzenlenecektir. En küçük para birimi 1 YKr olduğu ve YTL cinsinden yapılan işlemlerin sonuçlarında ve ödeme aşamalarında yarım YKr ve üzerindeki değerler 1 YKr’a iblağ edileceğinden, en küçük muhasebe ve fatura değeri (kuruşlandırma işlemi) 1 YKr olacaktır. 01.01.2005-31.12.2005 süresince TL ve YTL’nin birlikte tedavülde olması ve 2005 yılı süresince, tüm mal ve hizmet bedellerinin etiket ve tarife listelerinin “TL” ve “YTL” para birimleri üzerinden ayrı ayrı gösterilmesi halinde de YTL esas alınacaktır. Önceki dönemlere ilişkin olmakla birlikte 01.01.2005 tarihinden sonra düzenlenecek faturalar, verilecek beyannameler ve bildirimlerin de, ücretlilere yapılacak vergi indirimi kullanılan “Vergi İndirimine Ait Bildirim” hariç, “YTL” na dönüştürülmesi ve “YTL” üzerinden düzenlenmesi ve hesaplara kaydedilmesi gerekmektedir. · “Özel Hesap Dönemi” uygulamasına tabi mükellefler, 01.01.2005 tarihinde normal vergilendirme dönemine sahip diğer mükellefler gibi işlem yapacaklardır. Ancak, bu mükellefler 31.12.2004 tarihi itibariyle geçici mizan çıkartacaklar, mizanda yer alan hesapları diğer mükelleflerin tabi oldukları esas ve usuller çerçevesinde YTL’ye dönüştürecekler ve bu tutarları 01.01.2005 tarihli “Açılış Maddesi” olarak muhasebeleştireceklerdir. Bununla birlikte, konu ile ilgili olarak,; normal hesap dönemine sahip mükelleflerin tabi oldukları her türlü uygulama özel hesap dönemi uygulamasına tabi mükellefler için de aynen geçerli olacaktır. · Bilanço esası dışında “İşletme Hesabı” esasına göre defter tutan mükellefler de 01.01.2005 tarihinden itibaren YTL’ye göre belge düzenleyecekler ve defterlerini tutacaklardır. Bu mükellefler 31.12.2004 tarihi itibariyle sahip oldukları ve bir sonraki dönem olan 2005 yılına devreden dönem sonu mal tutarları toplamı ve amortismana tabi iktisadi kıymetler gibi kayıtlarını “YTL”na dönüştürerek, 01.01.2005 tarihinde yeni 2005 yılının defterlerine kaydedeceklerdir. Bu mükellefler de durumlarına uyan hususlarda “13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği”nde yer alan düzenlemelere uymakla yükümlüdürler. Yukarıda açıklamaya çalıştığımız gerekçeler nedeniyle, muhasebe uygulamalarında yeni dönemde YTL uygulamalarına önce, 31.12.2004 tarihi itibariyle işletmelerin muhasebe uygulamaları ve ilgili yapması gerekenler de büyük önem taşımaktadır. Bilindiği gibi, muhasebe uygulamalarında bir dönemin sonundaki finansal durum, bir sonraki dönemin açılışını ve dönem başı finansal durumunu ifade etmektedir. Bu bağlamda, YTL’nin muhasebe uygulamalarına olan etkilerini “Eski Dönem” ve “Yeni Dönem” boyutuyla ele almak doğru bir yaklaşım olacaktır. Eğer işletme, yeni dönemde (01.01.2005’ten sonra) faaliyetine yeni başlarsa, eski dönem uygulamalarına gereksinim duymayacak, yeni dönem uygulamalarına bağlı kalacaktır. 4.1. YENİ TÜRK LİRASI’NA (YTL) GEÇİŞ SÜRECİNDE ESKİ DÖNEMDE (31.12.2004 TARİHİNDE) YAPILMASI GEREKENLER YTL’ye geçiş sürecinde eski dönemde (31.12.2004) yapılması gerekenleri muhasebe bilgi sistemi mantığı çerçevesinde açıklamak uygun bir yaklaşım olacaktır. Bu çerçevede YTL’ye geçiş sürecinde eski dönemde yapılması gerekenleri; “İlk İşlem Belgeleri, Beyanlar ve Bildirimler”, “İşleme (süreçleme)” ve “Çıktılar (Mali Tablolar)” açısından irdelemek gerekmektedir. 4.1.1. İlk İşlem Belgeleri ve Bildirimlere İlişkin Yapılması Gerekenler Yukarıdaki açıklamalarımızda da belirttiğimiz gibi, YTL’ye geçiş 01.01.2005 tarihinde başlayacaktır. Bu nedenle, fatura, perakende satış fişi, yazarkasa raporları, gider makbuzu, müstahsil fişi, bordro, çek, senet, banka dekontları, her türlü bildirge ve beyannameler v.b. dökümanlar 31.12.2004 tarihine kadar “TL” olarak düzenlenecektir. Bununla birlikte; 2004 Mali Yılı işlemlerine ilişkin olarak düzenlenen, ancak beyan ve ödeme dönemi 01.01.2005 tarihinden sonra olan; KDV, Muhtasar, Geçici Vergi, Gelir ve Kurumlar Vergisi Beyannameleri ile çeşitli bildirge ve beyanlarda toplam tutarların “YTL”ye çevrilmesi yeterli olacaktır. Bu beyanname, bildirge ve beyanlar “YTL” olarak düzenlenecektir. Ancak, daha önceden detay tutarların “YTL”na çevrilerek toplam tutarın bulunması halinde bu toplam “YTL” tutarları kullanılabilecektir. 2004 yılı harcamalarından kaynaklanan “Ücretlilerde Vergi İndirimi Uygulaması”nda, vergi indirimine esas alınacak belgeler, 2004 yılında yapılan harcamalara ilişkin olduğundan, bu belgelerdeki para birimi “TL” olacaktır. 2004 yılında yapılan harcamalar karşılığında alınan belgelerdeki tutarlar ile azami indirim tutarının belirleneceği 2004 yılı vergi matrahı TL üzerinden belirtildiğinden, 20.01.2005 tarihine kadar verilecek “Vergi İndirimine Ait Bildirimler” “TL” olarak düzenlenecektir. Bir başka ifade ile çalışanlar vergi iade zarflarını yine TL olarak vereceklerdir. Ancak, 01.01.2005 tarihinden itibaren ücretlerin YTL olarak ifade edilmesi ve mahsubunun aynı para birimiyle ifade edilen değerler oranında yapılabilecek olması nedeniyle, TL olarak hesaplanan vergi indirimi tutarı bildirimi alan kurum tarafından YTL’na çevrilerek “Muhtasar Beyanname”de mahsup konusu yapılması gerekmektedir.[11] Ödeme kaydedici cihazların (yazar kasalar) “YTL”na göre işlem yapmaları hakkında “60 Seri No’lu Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunla İlgili Genel Tebliğ”de yapılması gerekenler ayrıntılı olarak açıklanmıştır.[12] Tebliğ’e göre ödeme kaydedici cihaz üretici veya ithalatçıları, Maliye Bakanlığı’na müracaat ederek, gerekli izni aldıktan sonra, daha önce onaylananlar da dahil olmak üzere, tüm ödeme kaydedici cihazlarını “YTL” ve “YKr”u esas alacak tarzda düzenleyeceklerdir. Bu konudaki düzenleme işlemleri, en geç 31.3.2005 tarihine kadar tamamlanmış olacaktır. 01.01.2005 ve bu tarihten satılacak bütün ödeme kaydedici cihazlar, “YTL” ve “YKr” esasına göre işlem yapacak özellikte olacak ve bu özelliği taşımayan cihazların satışı yapılamayacaktır. Ödeme kaydedici cihazlarla ilgili işlemler “60 Seri No’lu Tebliğ”de açıklandığı gibi uygulanacaktır. Ayrıca, “5228 Sayılı Kanun”un 13. maddesiyle, “3100 Sayılı Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanun”un 7. Maddesinin Birinci Fıkrasında yapılan değişiklikle; mükelleflere 31.07.2004 tarihinden itibaren kullanmak üzere satın aldıkları ödeme kaydedici cihazların tamamını ( % 100) amorti edebilme olanağı tanınmıştır. 01.01.2005 tarihinden önce satılan ve faturası “TL” üzerinden düzenlenmiş malların bu tarihten sonra iadesinin yapılması durumunda, düzenlenecek iade faturaları “YTL” para birimi üzerinden düzenlenecektir. 4.1.2. İşlemeye (Süreçleme) İlişkin Yapılması Gerekenler MBS çerçevesinde girdi aşamasını oluşturan; ilk işlem belgeleri, beyanlar ve bildirimlerden sonraki aşama olan “İşleme (Süreçleme)” aşamasını örnekler yardımıyla açıklamaya çalışacağız. Dönüştürme sırasında; hesaplardaki toplam “TL” tutarların “YTL”ye dönüşümünde ;bulunacak tutar ile alt hesapların daha sonra ayrı ayrı dönüşümü halinde bulunacak tutarlar toplamı, yuvarlamalardan dolayı eşit olamayabilir. Bu nedenle; başlangıçta alt hesapların tek tek TL’sına çevrilmesi suretiyle bulunan toplam tutarın yevmiye ve büyük defter kayıtları yapılacaktır. İşletmelerin 31.12.2004 tarihli bilanço hesaplarında yer alan “TL” değerleri 01.01.2005 tarihinde ilk işlem olarak “YTL”na dönüştüreceklerdir. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri’ne uygun bir şekilde büyük defter hesaplarında yer alan “TL” tutarların “YTL”na dönüşümü işlemlerine, ana hesabın varsa alt hesaplarını oluşturan yardımcı hesaplardan başlanarak, ana hesap toplamına ulaşılacaktır. Kayıtlarını bilgisayar programları yardımıyla tutan işletmeler, dönüştürme işlemlerini öncelikle ilgili modüllerde (stok, çek, senet, banka, üretim, satın alma, satış ve pazarlama, insan kaynakları v.b.) teker teker yapacaklar ve bu tutarları muhasebe modülündeki kayıtlarla eşitleyeceklerdir. İşletmeler bu uygulamaları gerçekleştirirken, çalışmamızın önceki kısımlarında da değindiğimiz gibi, çeşitli hesaplama araçlarını kullanabilirler. Bizim konuya ilişkin olarak önerdiğimiz MS Excel dönüştürme modelinden yararlanabilirler. Bu model çerçevesinde, “Dönüşüm A.Ş. İşletmesi”nin 31.12.2004 tarihi itibariyle “150 İLK Madde VE MALZEME STOKLARI HESABI”nın “TL” kalanlarını aşağıdaki şekilde “YTL”na dönüştürmek mümkün olabilecektir.
Yukarıdaki dönüştürme tablosunda da görülebileceği gibi, yuvarlamalar öncelikle yardımcı hesaplarda yapılmalı ve toplamlar büyük defter hesabına aktarılmalıdır. Kayıtlarını bilgisayar ortamında; uygulama yazılımları aracılığı ile tutan işletmeler, her bir stok kalemi için dönüştürme işlemlerini ilgili programlar yardımıyla yapacaklardır. Örneğin, yukarıdaki stokların öncelikle stok modülünde dönüştürülüp, muhasebeye bu şekilde aktarılması uygun bir yaklaşım olacaktır. Zira dönem sonunda stoklara ilişkin bu tutarlar, tüm stok kartlarına ilişkin bilgiler ile birlikte yeni döneme devredilecektir. Yine işletmenin aktifinde kayıtlı amortismana tabi iktisadi kıymetler oldukça önemli ve hata yapmaya müsait hesaplardır. Bu hesapların da “TL” tutarları “YTL”na dönüştürülecektir. Bu dönüştürme işlemi, her bir iktisadi kıymet için ayrı ayrı yapılacaktır. Buna bağlı olarak, iktisadi kıymetlerin “Birikmiş Amortismanları” ve “Yeniden Değerleme Kalemleri” de ayrı ayrı “YTL”na dönüştürülecektir. Bu dönüştürme işlemleri yardımcı hesaplarda ayrı ayrı yapılırken, diğer yandan “Sabit Kıymet Defteri”nde de yapılmalıdır. Bu konu ile ilgili bir diğer özellik arz eden husus da, amortisman süresi dolmuş, ancak kayıtlarda 1 TL “İz Bedeli” ile bırakılan iktisadi kıymetlerin durumudur. 1 TL iz bedelle hesaplarda tutulmasının eski para birimi karşılığı 1.000.000.- TL olacaktır. Burada yapılacak işlem kayıtlardaki eski 1 TL yerine 1 Ykr olarak hesaplara alarak, yalnızca para birimini değiştirmek sorunu çözmek için yeterli olacaktır. Şimdi de iktisadi kıymetler ve birikmiş amortismanlara ilişkin 31.12.2004 tarihinde yapılması gereken hesaplamaları yine MS Excel modeli ile bir örnek üzerinde ele alalım.
Kayıtlarını bilgisayar ortamında uygulama yazılımları aracılığı ile tutan işletmeler, her bir iktisadi kıymet kalemi için dönüştürme işlemlerini, ilgili programlar yardımıyla ayrı ayrı yapacaklardır. Örneğin; yukarıdaki tesis, makine ve cihazların öncelikle sabit kıymet ve amortisman modülünde dönüştürülüp, muhasebeye bu şekilde aktarılması gerekecektir. Zira dönem sonunda stoklara ilişkin tutarlar, yalnızca muhasebede bir sonraki döneme (2005) devredilmeyecek, aynı zamanda bütün tesis, makine cihazlar ve birikmiş amortisman kartlarına ilişkin bilgiler de devredilecektir. İşletmenin “Çek ve Senet” portföylerinde bulunan her bir çek ve senede ilişkin değerlerin “YTL”na dönüştürülmesi işlemlerinde de; her bir çek ve senet için teker teker düzeltme yapılacaktır. Her bir çek veya senet tutarının ayrı ayrı YTL para birimine dönüştürülerek ana hesap tutarına ulaşılması ile muavin hesaplara inilmeden sadece ana hesap tutarı toplamının YTL’na çevrilmesi durumunda fark ortaya çıkabilecektir. Ayrıca, daha sonraki tarihlerde işlem yapılması sırasında, her bir çek veya senet tutarının YTL’na dönüştürülmesi gerektiğinden çek ve senet portföylerinin YTL’ye çevrilmesi işlemlerinde, her bir çek ve senet tutarı YTL olarak hesaplanacak ve toplam çek ve senet portföyü bu turtalar üzerinden hesaplara kaydedilecektir. İşletmenin çek ve senetlerine ilişkin 31.12.2004 tarihinde yapılması gereken hesaplamaları yine MS Excel modeli ile bir örnek üzerinde ele alalım. “Dönüşüm A.Ş. İşletmesi”nin çek ve senet portföyleri 31.12.2004 tarihi itibariyle dönüştürme işlemi yapılmış şekilde aşağıda görüldüğü gibidir.
Yukarıdaki dönüştürme tablosunda da görüleceği gibi işletmenin çek ve senet portföyleri öncelikle çek ve senet bazında vadeleri ne olursa olsun, teker teker dönüştürme işlemine tabi tutulmuştur. İşletmenin bu dönüştürme işlemleri sonucunda 31.12.2004 tarihli mizanında çek ve senetlere ilişkin hesaplar aşağıdaki gibi toplam olarak yer alabilecektir.
Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde Dönüşüm A.Ş. işletmesinin 31.12.2004 tarihi itibariyle hesapların sıfırlanması amacıyla yapacağı “Kapanış Kaydı” şu şekilde olacaktır.
Kapanış maddesinde de görüleceği gibi; 31.12.2004 tarihi itibariyle, “YTL”ye ilişkin herhangi bir rakam kapanış maddesinde yer almayacaktır. Bir başka deyişle 31.12.2004 tarihinde yapılacak olan kapanış kaydı “TL” üzerinden yapılacaktır. Dönem sonu itibariyle kayıtlar TL üzerinden yapılacağı için, dönüştürme sırasında, yuvarlamadan dolayı meydana gelen “Yuvarlama Farkı” ortaya çıkmayacak ve muhasebeleştirilmeyecektir. Sonuç itibariyle kayıtlarda her hangi bir dönüştürme işlemine gereksinim duyulmazken, 31.12.2004 tarihi itibariyle hesapların bakiyeleri; 1.000.000.-‘sına bölünerek ve kuruşu da göz önünde bulundurarak, “YTL”na dönüştürülecektir. Söz konusu hesaplara ilişkin dönüşümün, detay hesaplardan başlanmak üzere, Yardımcı ve Ana Hesaplara doğru yapılması gerekmektedir. 4.1.3. Çıktılara (Mali Tablolar) İlişkin Yapılması Gerekenler Muhasebe bilgi sisteminin çıktısı ve ürünü olarak kabul edilen mali tablolara ilişkin 31.12.2004 tarihi itibariyle yapılması gerekenleri aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür. 31.12.2004 tarihi itibariyle düzenlenmesi gereken; Bilanço, Gelir Tablosu, Satışların Maliyeti Tablosu v.b. tablolar 2004 yılı faaliyetlerinin sonuçlarını yansıtacaklarından, öncelikle “TL” olarak düzenleneceklerdir. 2005 yılında gerek karşılaştırmalı veriler elde etmek ve gerekse de (2004 yılı faaliyetlerine ilişkin) verilecek beyannamelerin “YTL” olarak verilmesi nedeniyle, bu tablolar 01.01.2005 tarihinde “YTL”ye dönüştürülmek zorundadır. 4.2. YENİ TÜRK LİRASI’NA (YTL) GEÇİŞ SÜRECİNDE YENİ DÖNEMDE (01.01.2005 TARİHİNDE VE SONRASI) YAPILMASI GEREKENLER Eski dönemde olduğu gibi, YTL’ye geçiş sürecinde yeni dönemde (01.01.2005 ve sonrası) yapılması gerekenleri, MBS çerçevesinde açıklamak uygun bir yaklaşım olacaktır. Buna göre yeni dönemde de “YTL”ye geçiş sürecinde yapılması gerekenleri; “İlk İşlem Belgeleri, Beyanlar ve Bildirimler”, “İşleme (süreçleme)” ve “Çıktılar (Mali Tablolar)” açısından irdelemek uygun bir yaklaşım olacaktır. 4.2.1. İlk İşlem Belgeleri ve Bildirimlere İlişkin Yapılması Gerekenler Yukarıdaki açıklamalarımızda da belirttiğimiz gibi, YTL’ye geçiş 01.01.2005 tarihinde başlaması nedeniyle işletmeler; fatura, perakende satış fişi, yazarkasa raporları, gider makbuzu, müstahsil fişi, bordro, çek, senet, banka dekontları, her türlü bildirge ve beyannameler v.b. dökümanları 01.01.2005 tarihi itibariyle “YTL” olarak düzenlemek zorundadır.[13] Geçmiş dönemi ilgilendiren ve 2004 yılı itibariyle “TL” olarak düzenlenen, ancak beyan ve ödeme dönemi 01.01.2005 tarihinden sonra olan; KDV, Muhtasar, Geçici Vergi, Gelir ve Kurumlar Vergisi Beyannamelerine ilişkin dökümanlardaki “TL” tutarların detaydan toplama varılacak şekilde “YTL”na çevrilmesi gerekmektedir. Bu belgelerdeki TL tutarlar YTL’na çevrildikten sonra bildirge ve beyanlar “YTL” olarak düzenlenecektir. Ancak, daha önceden detay tutarların “YTL”na çevrilerek toplam tutarın bulunması halinde, toplam “YTL” tutarları bu beyanların yapılması için yeterli olacaktır. 5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyetinin Para Birimi Hakkında Kanun’[14]da da belirtildiği gibi; halen tedavülde bulunan TL banknotlar ile madeni paralar 01.01.2005-31.12.2005 tarihleri arasında yeni çıkarılacak YTL banknotlarla ve madeni paralarla birlikte tedavül edilebilecektir. Söz konusu süreçte; TL ile YTL para birimlerinin birlikte tedavülü fatura ve diğer belgelerde yer alacak miktarların “YTL” olarak düzenlenmesini etkilemeyecektir. Bu nedenle tüm mal ve hizmetler için fiyat etiketlerinin hem TL hem de YTL olarak belirtilmesi nedeniyle, düzenlenen fatura ve diğer belgeler “YTL” üzerinden düzenlenecek ve aynı şekilde muhasebe kayıtları da “YTL” para birimi üzerinden yapılacaktır. Ancak, işletmelerin 2004 ve öncesi yıllara ilişkin olarak müşterilerine verdikleri dekont, hesap özeti gibi belgeler “TL” üzerinden düzenlenebilir. Mal ve hizmet teslimlerine ilişkin olarak düzenlenecek fatura veya fatura yerine geçen belgelerde farklı ve aynı orana tabi birden fazla mal ve hizmet bedeli gösterildiğinde; “Katma Değer Vergisi”; her bir farklı oran için ayrı ayrı olmak ve aynı orana tabi mal ve hizmetlerin matrah toplamları dikkate alınarak hesaplanacaktır. Bu konuya ilişkin şu şekilde bir örnek vermek mümkündür.
Yukarıdaki açıklamalar ve bu hesaplamalar çerçevesinde fatura aşağıdaki şekilde düzenlenecektir.
“Özel Tüketim Vergisi” kapsamına giren mallar için düzenlenen fatura veya fatura yerine geçen belgelerde KDV uygulamasından farklı olarak her bir mal için ayrı ayrı Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) yukarıdaki formata uygun şekilde hesaplanabilir. 01.01.2005 tarihinden itibaren ödeme aşaması ve işlem sonuçlarında kullanılacak en küçük para birimi “1 YKr” olacağı için, hesaplanan vergiler de en az “1 YKr” olacaktır. Hesaplanan verginin Yarım YKr altında olması durumnda, bu vergi dikkate ve hesaplara alınmayacaktır. Ancak, hesaplanan vergi Yarım YKr ve üzerinde ise, 1 YKr’a tamamlanacaktır.[15] Öte yandan işletmeler, dönüşüm sonrası itibari kıymeti toplamı 1 YKr altında olan “Hisse Senedi ve Menkul Kıymetler”ini “1 YKr” olarak izleyebileceklerdir. YTL uygulaması ile birlikte yeni yılda, bazı mal ve hizmetlerin birim fiyatları 1 YKr’un altında olabilecektir. Bu nedenle alt toplam, vergi matrahı ve fatura toplamında Kanun’da[16] belirtilen tamamlama ve 1 YKr esaslarına uyulması şartıyla, mal veya hizmetlerin 1 YKr altındaki birim fiyatlarının fatura detaylarında ya da diğer belgelerde gösterilmesi mümkün olabilecektir. Mükellefler 1 YKr’un altındaki birim fiyatlarını veya tarifelerini internet, basın ve diğer kanallarla tüketicilere duyurulabilecektir. 4.2.2. İşlemeye (Süreçleme) İlişkin Yapılması Gerekenler MBS çerçevesinde girdi aşamasından sonraki aşama olan “İşleme (Süreçleme)” aşamasında 01.01.2005 tarihinden sonraki süreci ve yapılması gerekenleri örnekler yardımıyla açıklamaya çalışacağız. Bilindiği gibi MBS’nde, 31.12 tarihi itibariyle düzenlenen bilanço, o dönemin dönem sonu bilançosunu ve ertesi yılın başındaki açılış bilançosunu ifade etmektedir. Bu çerçevede hesapların ilgili dönemin sonunda (31.12) kapatılabilmesi için yapılan kapanış kaydının tersi de, bir sonraki dönemin (01.01) açılış kaydını ifade etmektedir. O halde 31.12.2004 tarihinde “TL” olarak yapılan kapanış kaydının 01.01.2005 tarihi itibariyle gerekli dönüştürme işlemleri yapıldıktan sonra “YTL” olarak yapılması gerekmektedir. Bu açılış kaydını 31.12.2004 tarihi itibariyle eski dönem için yaptığımız kapanış kaydının tersi olarak aşağıdaki gibi yapabiliriz. Bu kayıt için gerekli dönüştürme işlemleri “EK-1” ve “EK-2”de sunduğumuz MS Excel modeli yardrımı ile gerçekleştirilebilir.
Yukarıdaki kayıt muhasebede yapılırken, kayıtlara konu olan hesaplara ilişkin stok, kasa, cari hesap, banka, çek, senet, sabit kıymet, amortisman gibi uygulamalarında, eğer bilgisayar yazılımı kullanılıyorsa cari modüllerde; eski yılda TL olarak hesaplanan tutarlarının “YTL”ye dönüştürülerek, yeni yıldaki kartlara devredilmeleri gerekmektedir. İşlemlerini el ile (manuel) yürüten işletmeler de kartotekslerine ve ilgili dökümanlara eski yıldan “TL” olarak devreden bakiyeleri dönüştürme işlemi yaparak “YTL” para birimi ile aktaracaklardır. Yukarıda dönüştürülen bilançosunun açılış maddesi olarak kaydedilmesinden sonra, dönüştürmeden dolayı ortaya çıkabilecek olumlu veya olumsuz farklar, tek düzen hesap planında yer alan “679 DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR” ya da “689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR” hesaplarında izlenerek hesaplarda denklik sağlanmalıdır. Bu hesaplarda ortaya çıkacak farklar olumlu ise “Vergiden Muaf Gelir”, olumsuz ise “Kanunen Kabul Edilen Gider” olarak değerlendirilebilecektir. 5083 Sayılı Kanun’da[17], tedavüldeki TL banknotlar ile madeni paraların 01.01.2005-31.12.2005 tarihleri arasında YTL banknotlar ve madeni paralarla birlikte tedavül edeceği ifade edilmektedir. Bu çerçevede, isteyen mükellefler “100 KASA HESABI”nın yardımcı hesaplarında her iki para birimini “YTL” ve “TL” olarak açarak izleyebilirler. Ancak, “TL” olarak kasaya girişi yapılan tutarlar, dönüştürme işlemine tabi tutularak kayıtlara “YTL” olarak kaydedilecektir. Bu konuya ilişkin aşağıdaki hesap planı örneği verilebilir.
Vergi Usul Kanunu’ndaki (VUK) sürelere ilişkin hükümlere uyulması ve 2004 yılı hesaplarının kapatılmaması koşuluyla, 2004 yılına ilişkin olmasına rağmen 01.01.2005 ve sonrasında fatura alan mükellefler, “YTL” üzerinden düzenlenmiş faturayı “TL” birimine dönüştürecek ve hesaplara kaydedecektir. Mükellefler, YTL üzerinden düzenlenmiş faturadaki tutarları TL birimine dönüştürürken EK-1’de önerdiğimiz MS Excel dönüştürme modelindeki dönüşüm işleminin tersini yapacak, “YTL” üzerinden düzenlenmiş tutarları 1 milyona bölmek yerine milyon lira ile çarparak, “TL”na dönüştürecek ve hesaplarına kaydedeceklerdir. Buna paralel olarak, 01.01.2005 tarihinden önce satılan ve faturası “TL” üzerinden düzenlenmiş malların, bu tarihten sonra iade edilmesi halinde, faturadaki tutarlar “YTL”na dönüştürülerek hesaplara alınacak ve düzenlenecek “İade Faturaları” “YTL” para birimi üzerinden düzenlenerek muhasebeleştirilecektir[18]. Hesaplarda “İz Bedeli” ile takip edilen kayıtlarda en küçük para birimi olan “1 YKr” kullanılacaktır. 01.01.2005 tarihinden önceki kayıtlarda ekonomik ömrü dolan amortismana tabi iktisadi kıymetlerin 1TL olan iz bedelleri de 1 YKr’a dönüştürülecek ve hesaplara “0,01 YTL” olarak kaydedilecektir. İşletmelerin ticari mallar, ilk madde ve malzemeler, yarı mamuller ve mamuller gibi stok hesaplarında bulunan ve toplam tutarı “1 YKr”un altında olan mallar da “1 YKr” olarak hesaplara alınacaktır. 01.01.2005 ve sonrası bazı mal ve hizmetlerin birim fiyatları 1 YKr’un altında kalabileceğinden, 1 YKr’un altındaki mal ve hizmetlerin birim tutarları, “Maliyet Muhasebesi” uygulamalarında; hesaplamalara hassasiyet kazandırabilmek amacıyla virgülden sonra gereksinim duyulduğu kadar detaylandırılabilecektir. Örneğin birim maliyeti 01.01.2005 tarihinden önce 450 TL olan bir malzemenin, 01.01.2005 ve sonrasında 0,000450 YTL ya da 0,0450 Ykr olarak maliyet hesaplarına kaydedilmeleri mümkün olabilecektir. Sonuç itibariyle 01.01.2005 ve sonrasında, ilgili döneme ait olmak koşulu ile yapılacak her türlü muhasebeleştirme işlemi “YTL” ve “YKr” üzerinden yapılacaktır. 4.2.3. Çıktılara (Mali Tablolar) İlişkin Yapılması Gerekenler MBS’nin çıktısı ve ürünü olarak kabul edilen “Mali Tablolar”a ilişkin 01.01.2005 ve sonrasında yapılması gerekenleri aşağıdaki gibi açıklamak mümkün olabilir. İşletmelerin 01.01.2005 ve sonrasında düzenleyecekleri her türlü çıktı, kayıtların “YTL” olarak tutulması nedeniyle, “YTL” olarak alınacaktır. Örneğin; mizanlar ve mali tablolar bunlara örnek olarak gösterilebilir. “EK-3”te para birimi “YTL” ve “YKr” olan bir “Mizan” örneği sunulmuştur. “13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği”[19]’nde yapılan açıklamalar çerçevesinde, 01.01.2005 ve sonrasında düzenlenecek mali tablolarda daha önce “TL” olarak gösterilen tutarlar, “YTL” olarak gösterilecektir.Temel mali tablolar olan “Bilanço” ve “Gelir Tablosu” ile diğer “Ek Mali Tablolar”ın “Önceki Dönem-Cari Dönem” şeklinde karşılaştırmalı olarak sunulmasındaki amacın, söz konusu tabloların karşılaştırılabilmesi ve bu çerçevede analizlerin daha sağlıklı ve anlamlı yapılabilmesi nedeniyle, önceki döneme ait olan tablolarda kullanılan para birimi ile cari döneme ait para biriminin aynı olması gerekmektedir. Bu nedenle, 2004 mali yılı işlemlerine ilişkin olarak düzenlenen ancak, 01.01.2005 tarihinden sonra verilmesi gereken Gelir ve Kurumlar Vergisi Beyannameleri ekinde yer alan mali tablolardaki para birimi “YTL” olacaktır. Bu bağlamda 31.12.2004 tarihi itibariyle “TL” olarak düzenlenmiş “Mali Tablolar”ın önerilen dönüştürme işlemi yapılarak, “YTL”ye dönüştürülmesi ve “Önceki Dönem-Cari Dönem” şeklinde karşılaştırmalı olarak sunulması gerekmektedir. Bu konuya örnek olması bakımından para birimi “YTL” olan “Gelir Tablosu” örneği “EK-4”te “Bilanço” örneği de “EK-5”te, sunulmuştur. Dönüşüm sonrası itibari kıymeti toplamı “1 YKr” altında olan Hisse Senedi ve Menkul Kıymetlerini “1 YKr” olarak izleyebileceklerdir. Bu durumun söz konusu olması halinde, gerekli açıklamalar “Bilanço Dipnotları”nda yapılacaktır. İşletmelerin ticari mallar, ilk madde ve malzemeler, yarı mamuller ve mamuller gibi stok hesaplarında bulunan ve toplam tutarı “1 YKr”un altında olan mallar da “1 YKr” olarak hesaplara alınması ve birden fazla mala sahip olunması durumunda, bunların tümünün tek bir hesapta toplanarak kayıt yapılmasına ilişkin açıklamaların da yine “Bilanço Dipnotları”nda gösterilmesi gerekmektedir. Sonuç itibariyle, 01.01.2005 ve sonrasında düzenlenecek “Mali Tablolar”ın, “YTL” para birimine göre düzenlenen belgeler ve yapılan kayıtlar paralelinde “YTL” olarak düzenlenmesi gerekmektedir. 5. SONUÇ Türkiye’de 1970’li yıllardan bu yana yaşanan yüksek enflasyon ve ekonomik istikrarsızlık sonucunda; 1998’li yıllarda gündeme gelmiş olan “TL’ndan Sıfır Atma” düşüncesi sonuç vermiş ve 01.01.2005 tarihi itibariyle “TL’ndan Altı Sıfır Atılmasına” 31.01.2004 tarihli ve 25363 Sayılı Resmi Gazete’de 5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletin Para Birimi Hakkında Kanun’un yayımlanması ile karar verilmiştir. Uygulama bir çok avantajlar sağlarken, diğer yandan bir takım sorumluluk ve yükümlülükleri beraberinde getirmektedir. Gerek günlük yaşamda tedavüldeki para dolaşımı, gerekse de yasal uygulamalar sonucunda ortaya çıkan sorumluluk ve yükümlüklerin çözümü, uygulamanın başarısını yansıtacaktır. Bu bağlamda; hem vatandaşlara hem de kamu ve özel tüm kurum ve kuruluşlara büyük görevler düşmektedir. Uygulamanın başlayacak olması nedeniyle özellikle muhasebe uygulamalarında karşılaşılabilecek durumların çözümü büyük önem arz etmektedir. Konu ile ilgili çeşitli kurum ve kuruluşlar çaba göstermektedirler. Bu çabaların olumlu sonuçlanabilmesi için çıkarılan Kanun, Tebliğ, Yönetmelik v.b. çerçevesinde tanıtım ve eğitim kampanyaları düzenlenmeli ve geçişin maliyeti minimuma indirilmelidir. Bu çalışmada bu çabalara katkı sağlamak amacıyla, özellikle, geçiş sürecinde uygulamanın “MBS’ne Etkisi ve Yapılması Gerekenler” örnekler yardımı ile açıklanmaya çalışılmıştır.
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK KAYNAKLAR
Resmi Gazete, T.23.02.1995 (4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun) Resmi Gazete, S.25332, T. 30 Aralık 2003, (5024 Sayılı Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun) Resmi Gazete, S.25363, T. 31.01.2004, (5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletin Para Birimi Hakkında Kanun) Resmi Gazete, S.25463, T.15.05.2004, (60 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunla İlgili Genel Tebliğ) Resmi Gazete, S.25605, T.06.10.2004 (13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği) http://turmob.org.tr/yeni.htm/26.11.2004 http://www.alomaliye.com/kemal_sabanci_ytl.htm/26.11.2004 http://www.basbakanlıkr.gov.tr http://www.gelirler.gov.tr http://www.hazine.gov.tr http://www.maliye.gov.tr http://www.tcmb.gov.tr http://www.ytl.gen.tr İ.Hüseyin YILDIZ, Yeni Türk Lirası’na Geçiş Sorunları, Akşam Gazetesi, 30.06.2004 Timur Han GÜR, Yeni Türk Lirası’na Geçiş, Ankara Sanayi Odası, Mayıs 2004. Veysi SEVİĞ, Yeni Türk Lirası ve Mali Tablolar, Dünya Gazetesi, 16.09.2004
EKLER
EK-1: MS Excel Dönüştürme Modeli* *Türk Lirasından YTL’na dönüşüm hesaplarında kullanılacak MS Excel fomülü; A1 Hücresi’nden başlamak koşulu ile =((A1-(SAĞDAN(A1;4)))/1000000)+((EĞER(((SAĞDAN(A1;4))-5000)>=0;1;0))/100) şeklinde olacaktır. Yukarıdaki modelde A3 hücresinden başlanarak hesaplamalar yaptırılmıştır.
EK-2: Yuvarlama Modeli
EK-3: Mizan Örneği
EK-4: Gelir Tablosu Örneği
EK-4: Bilanço Örneği
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[1] Timur Han GÜR, Yeni Türk Lirasına Geçiş, Ankara Sanayi Odası, Mayıs 2004.s.3.
[2] Resmi Gazete, S.25363, T. 31.01.2004, (5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletin Para Birimi Hakkında Kanun)
[3] Resmi Gazete, S.25332, T. 30 Aralık 2003, (5024 Sayılı Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun)
[4] GÜR, (a.g.e.), s.14-15.
[5] Resmi Gazete, S.25363, T. 31.01.2004, (5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletin Para Birimi Hakkında Kanun)
[6] http://turmob.org.tr/yeni.htm/26.11.2004
[7] Resmi Gazete, T.23.02.1995 (4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun)
[8] GÜR, (a.g.e.) s.15.
[9] Resmi Gazete, S.25605, T.06.10.2004 (13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği)
[10] Resmi Gazete, S.25605, T.06.10.2004 (13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği)
[11] Resmi Gazete, S.25605, T.06.10.2004 (13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği)
[12] Resmi Gazete, S.25463, T.15.05.2004, (60 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunla İlgili Genel Tebliğ)
[13] Resmi Gazete, S.25363, T. 31.01.2004, (5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletin Para Birimi Hakkında Kanun)
[14] Resmi Gazete, S.25363, T. 31.01.2004, (5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletin Para Birimi Hakkında Kanun)
[15] Resmi Gazete, S.25605, T.06.10.2004 (13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği)
[16] Resmi Gazete, S.25363, T. 31.01.2004, (5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletin Para Birimi Hakkında Kanun)
[17] Resmi Gazete, S.25363, T. 31.01.2004, (5083 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletin Para Birimi Hakkında Kanun)
[18] Resmi Gazete, S.25605, T.06.10.2004 (13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği)
[19] Resmi Gazete, S.25605, T.06.10.2004 (13 Sıra No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği)