ÖZET

           Avrupa Birliği'ne giriş sürecinde bulunan ülkemizde, kaliteli ara elemana duyulan ihtiyacın önemi bilinmektedir. Teknolojinin hızlı gelişimine paralel olarak, sanayicinin teknik elemandan beklentileri de değişmektedir.

           Bu çalışmada amaç; Meslek Yüksekokulları'nda yetiştirilen Elektrik ve Elektronik Teknikerleri'nin yeterlilik düzeylerinin, sanayicilerin beklentilerine uygun olup olmadığını belirlemek ve sanayicilerin kaliteli teknikerde bulunmasını istedikleri özellikleri ve görevleri ortaya çıkararak, bu özelliklerin ve görevlerin gerektirdiği bilgi, beceri ve davranışları geliştirecek hedefleri ders programları içine yerleştirebilmektir.

           Araştırma; Tekirdağ Meslek Yüksekokulu Elektrik, Endüstriyel Elektronik, Kontrol Sistemleri ve Haberleşme Programları'ndaki öğrencileri staja kabul eden 101 işyeri ile sınırlıdır.

           Verileri toplama aracı olarak anket uygulanmıştır. Farklı çalışma alanlarındaki işletmelerin,teknikerlerin mevcut ve beklenti özellikleri ile mevcut ve beklenti görevleri konularındaki görüşlerinin farklı olup olmadığı, t testi yapılarak değerlendirilmiş ve bazı farklılıklar gözlenmiştir. Ayrıca; teknikerlerin mevcut özellikleri ve görevlerinin yetkinlik düzeylerinin, sanayicilerin beklentileri olan teknikerlerin özellik ve görevlerinin yetkinlik düzeylerine göre yeterli olmadıkları saptanmıştır.

           Anahtar Sözcükler: Elektrik - Elektronik Teknikeri, Sanayici Beklentileri, Tekniker Yeterliliği, Meslek Yüksek Okulu.

           GİRİŞ

           Türkiye'nin dünya ile rekabet edebilmesi için sanayiin çok iyi yetişmiş, problem çözen, üreten kaliteli teknikerlere ihtiyacı vardır. Teknikerler sanayide mühendis ile teknisyen arasındaki teknik eleman boşluğunu doldurmak üzere faaliyet göstermektedirler. Buna göre meslek yüksekokulu mezunlarının mühendisin dilinden anlayabilecek derecede teorik bilgiye sahip olması, bunların uygulanabilmesi için de altındaki çalışanlara işin tarif edilerek yaptırılmasını sağlayabilecek düzeyde de pratik bilgi ve beceriye sahip olmaları beklenmektedir (Geren, 1996).

           Meslek Yüksekokullarındaki 2 yıllık eğitim boyunca verilen teorik ve uygulamalı derslerin içerikleri ve haftalık ders saatlerinin yoğunluğu, öğrencilerin eğitim sırasında edindikleri teorik ve pratik bilgiler son derece önemlidir. Bu bilgilerin sanayiin ihtiyaçları ile uyumlu olarak öğrencilere aktarılması; mezuniyet sonrası iş bulma alanlarının genişlemesine ,uyumlu ve özgüvene sahip elemanların sayısının artmasına büyük katkılarda bulunacaktır (Ünal, 1996).

           Tekniker, endüstrideki önemli rolü itibarıyla genellikle mühendis, yönetici ve teknologlarla sık sık yakından çalışma zorunda olan yüksek düzeyde eğitilmiş bir kimsedir. Küçük ve orta çapta endüstri kuruluşlarında tekniker, firmanın en üst düzeydeki teknik elemanı ve dolayısıyla lideri/yöneticisi durumunda olabilir. Tekniker, usta işçilerle vasıfsız işçilere nezaret etmeli ve denetim yapabilmeli, onlara gerekli talimatları verebilmelidir. Aynı zamanda, yetiştirildiği alanlarda yüksek nitelikli teknik işleri de yerine getirebilmelidir.

           Elektrik/Elektronik teknikeri; çalıştığı yerde yüksek standartta emniyet ve iş oluşturur ve uygular. Bunları aynı seviyede ve bilinçte ekibine aktarır. Sorumlu olduğu teçhizatla ilgili endüstriyel elektronik-elektrik prensiplerini anlar. Çeşitli elektronik teçhizatı monte eder, bakımını ve onarımını yapar. Teknik çizimleri, şemaları ve devre diyagramlarını okuyarak yorumlar. Deney teçhizatını arıza teşhis aletleri olarak kullanır. Hem yazılı hem de sözlü haberleşmede anlatmak istediklerini açık bir şekilde ifade eder. Teknik raporları yazar ve kayıt tutar. Bağımsız çalışır, teknisyenlere, becerili işçilere ve montajcılara nezaret eder, onları eğitir. Kendi alanı ile ilgili yeni teknolojiyi anlar ve teknik personele bu yeniliklerin uygulanabilirliği konusunda tavsiyelerde bulunur (YÖK/Dünya Bankası Endüstri Elektroniği Müfredat Dokümanı,1991).

           AMAÇ, YÖNTEM VE ARAÇLAR

           Bu araştırma; sanayicilerin bireysel ve firma özelliklerine göre; Elektrik ve Elektronik Teknikerleri'nin özelliklerini ve görevlerini ortaya çıkarmak, firmalarda çalışan teknikerlerin görev ve özellikleri ile sanayicilerin yeterli düzeyde, kaliteli teknikerden beklentileri olan görev ve özellikleri arasındaki farkı ve yeterlilik düzeylerini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Sanayici görüşlerini elde etmek için Betimleme Tarama Yöntemi kullanılarak, veri toplama aracı olarak da 5 puanlık Likert ölçeğine göre hazırlanmış Genel Durum Anketi (GDA) uygulanmıştır.

           Anketler; Tekirdağ Meslek Yüksekokulu Elektrik, Endüstriyel Elektronik, Haberleşme ve Kontrol Sistemleri Programları'ndan yaz stajı uygulaması için firmalara giden öğrenciler yardımı ile firma yöneticilerine iletilerek, firmadaki işyeri sahibi, Teknik Md., İnsan Kaynakları Sorumlusu, Şef veya İşletme Müdürleri tarafından doldurulmaları sağlanmıştır.

           Problem

           Meslek Yüksek Okulları'nın Elektrik ve Elektronik Programlarından mezun olan ve sanayide çalışan teknikerlerin görev ve özellikleri ile sanayicilerin teknikerlerden beklentileri olan görev ve özellikleri arasında fark var mıdır?

           Alt Problemler

• Çalışma alanları farklı işletmelerle, bu işletmelerde çalışan elektrik ve elektronik teknikerlerinin özellikleri arasında ilişki var mıdır?
• Çalışma alanları farklı işletmelerle, bu işletmelerde çalışan elektrik ve elektronik teknikerlerinin görevleri arasında ilişki var mıdır?
• Çalışma alanları farklı işletmelerde çalışan teknikerlerin özellikleri bakımından, sanayicilerin beklentileri olan tekniker özellikleri arasında ilişki var mıdır?
• Çalışma alanları farklı işletmelerde çalışan teknikerlerin görevleri bakımından, sanayicilerin beklentileri olan tekniker görevleri arasında ilişki var mıdır?
• Hipotez: Çalışma alanları farklı işletmelerle, çalışan teknikerlerin özellikleri arasında anlamlı bir fark vardır.
• Hipotez: Çalışma alanları farklı işletmelerle, çalışan teknikerlerin görevleri arasında anlamlı bir fark vardır.
• Hipotez: Çalışma alanları farklı işletmelerde çalışan teknikerlerin özellikleri bakımından, sanayicilerin beklentileri olan tekniker özellikleri arasında anlamlı bir fark vardır.
• Hipotez: Çalışma alanları farklı işletmelerde çalışan teknikerlerin görevleri bakımından, sanayicilerin beklentileri olan tekniker görevleri arasında anlamlı bir fark vardır.

           Değişkenler

           Araştırmada on bağımsız değişken ve kırk altı bağımlı değişken maddesi belirlenmiştir. Bağımsız değişkenler anketi cevaplandıran yetkililerin bireysel bilgileri ve temsil ettikleri firmaların özellikleridir. Bunlar; yaş, cinsiyet, mezun olduğu okul, firmadaki görev unvanı, firmanın kuruluş tarihi, firmanın çalışma alanı, toplam çalışan sayısı, firmadaki Elektrik ve Elektronik teknikeri sayısı, firmadaki meslek yüksekokulları mezunları sayısı, firma içindeki teknikerlerin görev alanlarıdır.

           Bağımlı değişkenler ise alt problemlerde belirtilenler olup; firmalardaki teknikerlerin kaliteli üretim anlayışında öncü olmaları, kaliteli üretim için yeni yöntemler geliştirmeleri, verimli üretim için ergonomik ilkeleri dikkate almaları, sorunları çözerken etkin kararlar vermeleri, kendi bölümleri ile ilgili işlev ve faaliyetleri her zaman planlamaları, insanlarla güçlü iletişim kurmaları, kendilerini ilgilendiren konularda görüşlerini açıkça belirtmeleri, iş bölümü ve uzmanlaşmaya önem vermeleri, takım çalışmasına uyum sağlamaları, konuları ile ilgili etkinliklere katılıp öğrendiklerini teknisyen ve işçilere aktarabilecek düzeyde olmaları, teknisyen ve mühendis arasında köprü görevinde bulunmaları, teknik konularda teknisyen ve işçileri eğitmeleri,işletmenin tüm bölümlerinde görev yapabilmeleri, üretimde oluşacak arızaları en kısa sürede çözebilmeleri, iş güvenliği konusunda etkin tedbirler alabilmeleri, devre şemalarını izleyerek arızaları bulabilmeleri, pnömatik ve hidrolikten anlamaları, otomasyon ve PLC konularında bilgili olmaları, ölçü cihazlarını iyi tanıyıp etkin ölçümler yapabilmeleri ve elde edilen verileri yorumlayabilmeleri, devre elemanlarının özelliklerini iyi tanıyıp sağlamlık kontrollerini yapabilmeleri, dijital elektronik, mikroişlemciler, mikrodenetleyiciler v.b. konularda bilgi sahibi olmaları, temel elektrik ve elektronik ile ilgili kavram, yasa ve ilkeleri bilip devrelerin çalışma özelliklerini bu kavram yasa ve ilkelerle açıklayabilmeleri, cihaz kataloglarını anlayabilecek ve yabancı teknik elemanlarla anlaşabilecek düzeyde yabancı dil bilgisine sahip olmaları gibi maddelerden oluşur.

           Evren ve Örneklem

           Araştırmanın evreni Marmara Bölgesindeki sanayi kuruluşlarıdır. Örneklem ise Tekirdağ Meslek Yüksekokulu Elektrik ve Elektronik Programları öğrencilerinin staj yaptığı 101işyeridir.

           BULGULAR

           Ankete katılan işletmecilerin 20'si (%19,8) 29 ve daha küçük yaşlarda, 41'i (%40,6) 30-39 yaş arası, 35'i (%34,7) 40-49 yaş arası, 5'i (%5) 50 ve daha büyük yaşlarda olup; 4'ü (%4) bayan, 97'si (%96) bay; 2'si (%2) Genel Lise, 16'sı (%15,8) Meslek Lisesi, 22'si (%21,8) Meslek Yüksekokulu (Teknik Program), 58'i (%57,4) Fakülte (Teknik Bölüm), 1'i (%1) Fakülte (Sosyal Bölüm), 2'si (%2) Diğer Fakülte ve Yüksekokulu mezunudurlar. Ankete katılanların 34'ü (%33,7) İşyeri Sahibi, 22'si (%21,8) Teknik Müdür, 1'i (%1) İnsan Kaynakları Sorumlusu, 39'u (%38,6) Şef, 5'i (%5) İşletme Müdürü olarak görev yapmaktadırlar. İşletmelerden 40'ı (%39,6) 1980 öncesi, 22'si (%21,8) 1980-1989 yılları arası, 39'u (%38,6) 1990-2001 yılları arasında kurulmuştur. İşletmelerin 37'si (%36,6) Nihai Mal Üretimi, 5'i (%5) Yarı Mamul Üretimi, 2'si (%2) Yedek Parça Üretimi, 11'i (%10,9) Montaj, 43'ü (%42,6) Bakım Onarım, 3'ü (%3) Pazarlama alanlarında faaliyet göstermektedirler. İşletmelerin 25'i (%24,8) 1-9 arasında, 76'sı (%75,2) 10 ve yukarısında eleman çalıştırmaktadırlar. İşletmelerden 74'ü (%73,3) 1-4 arasında, 25'i (%24,8) 5-9 arasında, 1'i (%1) 10-19 arasında, 1'i (%1) 20-49 arasında Elektrik ve Elektronik teknikeri çalıştırmaktadırlar.

           Ankete katılan işletmelerin; Elektrik/Elektronik Teknikerlerinin Özellikleri ve Görevleri ile ilgili (Kesinlikle Katılıyorum, Katılıyorum, Karar Veremiyorum, Katılmıyorum, Kesinlikle Katılmıyorum) şeklindeki görüşlerin ortalamaları (x) ve standart sapmaları (s); çizelge 1 ve 2'de verilmektedir.

           Çizelgelerde görüldüğü gibi işletmecilerin ilgili her bir maddeye verdikleri cevapların Likert Ölçeğine göre 5 üzerinden aldıkları puanların ortalaması, x; 4 ve altında olanların, yetersiz yetkinlik düzeyine sahip teknikerleri çalıştırdıkları; puanları 4.1 ve üzerinde olan işletmecilerin ise yeterli yetkinlik düzeyine sahip teknikerleri çalıştırdıkları söylenebilir.

           1.Hipotezin test sonuçlarına göre;

• Konusu ile ilgili etkinliklere (konferans, seminer, fuar v.b.) katılıp, öğrendiklerini teknisyen ve işçilere aktarabilecek düzeyde olma konusunda; nihai mal ve yedek parça üretimi yapan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Kaliteli üretim anlayışında öncü olma konusunda; nihai mal üretimi ve pazarlama alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Kaliteli üretim için yöntemler geliştirme konusunda; yarı mamul üretimi ve montaj alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• İnsanlarla iletişimi güçlü olma konusunda; yarı mamul üretimi ve montaj alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.

           Bu nedenlerle 1.Hipotez doğrulanmıştır.

           2.Hipotezin test sonuçlarına göre;

• Ölçü cihazlarını iyi tanıma, etkin ölçümler yapma ve elde edilen verileri yorumlama konusunda; montaj ve pazarlama alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Elektrik ve Elektronik devre elemanlarının özelliklerini iyi tanıma, sağlamlık kontrolunu yapma konusunda; montaj ve pazarlama alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Pnömatik ve Hidrolik bilme konusunda; montaj ve bakım onarım alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Cihaz kataloglarını anlayabilecek ve yabancı teknik elemanlarla anlaşabilecek düzeyde yabancı dile sahip olma konusunda; montaj ve bakım onarım alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Temel Elektrik ve Elektronik ile ilgili kavram, yasa ve ilkeleri iyi bilme, devrelerin çalışma özelliklerini bu kavram, yasa ve ilkelerle açıklama konusunda; bakım onarım ve pazarlama alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Teknik konularda teknisyen ve işçileri eğitme konusunda; yarı mamul ve yedek parça üretimi alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Otomasyon ve PLC konularında bilgi sahibi olma konusunda; nihai mal üretimi ve bakım onarım alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.

           Bu nedenlerle 2.Hipotez doğrulanmıştır.

           3.Hipotezin test sonuçlarına göre;

• İş bölümü ve uzmanlaşmaya önem verme konusunda; nihai mal üretimi ve montaj alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Takım çalışmasına uyum sağlama konusunda; nihai mal üretimi ve montaj alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Konusu ile ilgili etkinliklere (konferans, seminer, fuar v.b.) katılıp, öğrendiklerini teknisyen ve işçilere aktarabilecek düzeyde olma konusunda; nihai mal ve yedek parça üretimi yapan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.

Bu nedenlerle 3.Hipotez doğrulanmıştır.

           4.Hipotezin test sonuçlarına göre;

• Teknik konularda teknisyen ve işçileri eğitme konusunda; montaj ve pazarlama alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• İşletmenin tüm bölümlerinde görev yapma konusunda; nihai mal ve yarı mamul üretimi yapan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Ölçü cihazlarını iyi tanıma, etkin ölçümler yapma ve elde edilen verileri yorumlama konusunda; yarı mamul üretimi ve montaj alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Elektrik ve Elektronik devre elemanlarının özelliklerini iyi tanıma, sağlamlık kontrolunu yapma konusunda; yarı mamul üretimi ve montaj alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Pnömatik ve Hidrolik bilme konusunda; nihai mal üretimi ve bakım onarım alanlarında çalışan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.
• Temel Elektrik ve Elektronik ile ilgili kavram, yasa ve ilkeleri iyi bilme, devrelerin çalışma özelliklerini bu kavram, yasa ve ilkelerle açıklama konusunda; nihai mal ve yedek parça üretimi yapan işletmeler arasında anlamlı (p<0.05) bir fark vardır.

Bu nedenlerle 4.Hipotez doğrulanmıştır.

           Çizelge 1: İşletmecilerin Elektrik/Elektronik Teknikerlerinin Özellikleri ile İlgili Görüşleri

           Çizelge 2: İşletmecilerin Elektrik/Elektronik Teknikerlerinin Görevleri ile İlgili Görüşleri

           SONUÇ VE ÖNERİLER

           SPSS istatistiksel programındaki iki örneklem t testi kullanılarak 0.05 manidarlık düzeyinde test edilen hipotezlerin test sonuçlarına göre; farklı çalışma alanlarındaki işletmelerin, teknikerlerin mevcut ve beklenti özellik ve görevlerinin farklılıklar gösterdiği söylenebilir.

           İşletmelerde çeşitli alanlarda çalışan Elektrik/Elektronik teknikerlerinin; kaliteli üretim anlayışında öncü olma, kaliteli üretim için yeni yöntemler geliştirme, verimli üretim için ergonomik ilkeleri dikkate alma, insanlarla iletişimi güçlü olma, konusu ile ilgili etkinliklere katılıp, öğrendiklerini teknisyen ve işçilere aktarabilecek düzeyde olma, teknisyen ve mühendis arasında köprü görevi görme, teknik konularda teknisyen ve işçileri eğitme, işletmenin tüm bölümlerinde görev yapma, iş güvenliği konusunda etkin tedbirler alma, pnömatik ve hidrolik bilme, otomasyon ve PLC konularında bilgi sahibi olma, dijital elektronik, mikroişlemciler, mikrodenetleyiciler v.b. konularda derin bilgisi olma, temel elektrik ve elektronik ile ilgili kavram yasa ve ilkeleri iyi bilip, devrelerin çalışma özelliklerini bu kavram, yasa ve ilkelerle açıklama, cihaz kataloglarını anlayabilecek ve yabancı teknik elemanlarla anlaşabilecek düzeyde yabancı dile sahip olmaları konularında eksiklikleri bulunduğu söylenebilir.

           Teknikerlerin eksik bulunduğu konular ile Meslek Yüksekokulları'ndaki Elektrik/Elektronik müfredat programları karşılaştırılarak; müfredat kapsamındaki konuların daha etkin ve ayrıntılı olarak işlenmesinin yerinde olacağı kanısındayız. Müfredat kapsamında bulunmayan konuların ise ya yeni konulacak derslerde işlenmesi, ya da uygun mevcut derslerin içine eklenmesinin yararlı olacağı görüşündeyiz.

           Ayrıca toplam kalite yönetimi, verimlilik, örgütsel iletişim, davranış bilimleri v.b. konularda işletmelerde yapılacak seminer, konferans, çalışma toplantıları ile mevcut teknikerlerin bazı eksikliklerinin giderilebileceği dikkate alınmalıdır.

           REFERANSLAR

• GEREN, M., "Meslek Yüksekokulu-Endüstri İlişkilerinin Geliştirilmesi için Teklifler", 21.

           Yüzyıla Doğru Meslek Yüksekokullarının Yeniden Yapılanması, Ankara Üniversitesi,

           Çankırı, 22-23 Mayıs 1996, S:213-215.

• ÜNAL, A., Meslek Yüksekokullarındaki Mesleki Teknik Eğitimin Endüstri ile Uyumluluğunun Gerçekleştirilmesi", 21. Yüzyıla Doğru Meslek Yüksekokullarının Yeniden Yapılanması, Ankara Üniversitesi, Çankırı, 22-23 Mayıs 1996, S:356-360.
• YÖK/Dünya Bankası Endüstri Elektroniği Müfredat Dökümanı, Ankara,1991.