önceki

yazdır

 Yrd.Doç.Dr. Kadir KÖKOCAK

 Yrd.Doç.İbrahim ARSLAN

TÜRK EKONOMİSİNİN BÜYÜMESİNDE ENFLASYONUN MALİYETİ BOYUTU: (1982-2005)

 ÖZET

Enflasyonla büyüme arasındaki ilişkiler teorik ve ampirik olarak tartışılmaya devam edilmektedir. Bu etkileşimin yönü ekonomi politikalarının oluşturulması açısından da önem taşımaktadır. Bu çalışmada konu Türkiye için1982-2005 arası dönemde incelenmiştir. Sonuçta enflasyonla büyüme arasında iki yönlü bir ilişki bulunmuş ve enflasyonun büyümenin maliyeti olmadığı görülmüştür.

ABTRACT

Inflation-growth relationships have been theoretically and emprically debated. Direction of the interaction between inflation and economic growth is also important in therms of shaping economic policies. This study examines this issue for Turkey, for the period of 1982-2005. Emprical results indicate that inflation and economic growth affect each other, and inflation is not the cost of growth in Türkiye.

I.GİRİŞ

Enflasyon ve büyüme arasındaki etkileşim, makro ekonomi literatüründe gerek teorik çeşitlemeler,gerekse ampirik testler vasıtasıyla egemen sorunsal olma özelliğini uzun süredir muhafaza etmektedir. Birinci Dünya  Savaşından sonra gelişmekte olan ülkelerin karşılaştıkları en önemli sorunlardan biri de, fiyatlar genel seviyesindeki artışlardır. Dolayısıyla bu ülkelerin istikrar sorunu, araştırmacıların dikkatini çeken ve üzerinde tartışılan konularından biri olmuştur.Makroekonomik sorunların başında büyüme ve enflasyon arasındaki etkileşimi anlamak gelmektedir.[1]

 Enflasyonun büyüme üzerinde etkili olup olmadığı uzun yıllardan beri iktisat yazınında tartışılmaktadır. Bu tartışmaların içeriği dünya ekonomisinin içerisinde bulunduğu döneme bağlı olarak değişiklik sergilemiştir. İkinci dünya savaşı sonrasında gerek gelişmiş ülkelerde  ve gerekse de gelişmekte olan ülkelerde Keynesci politikalar ağırlıklı olarak gündeme gelmiş, toplam talebi arttıran  politikalar sonucu üretim artışının yanı sıra enflasyonda da artışlar olmuştur. Bu dönemde enflasyon sorun olarak algılanmamış, hatta enflasyonun ekonomik büyümeyi olumlu etkilediğine dair tezler gündeme gelmiştir. Ancak 1970’lerde birçok ülkede yüksek enflasyon oranları devam ederken büyüme oranlarının düşmeye başlamasıyla birlikte, enflasyonun büyümeyi pozitif yönde etkilediği şeklindeki tezler tartışılmaya başlanmıştır. 1980’lerde özellikle Latin Amerika ülkelerinde yaşanan yüksek veya hiperenflasyonlar bu ekonomilerde istikrarsızlığı artırmış ve ülkelerin gelişmelerini olumsuz yönde etkilemiştir. Bütün bu gelişmeler, enflasyonun büyümeyi olumsuz yönde etkilediği yönündeki tezlerin ortaya çıkmasına ve güçlenmesine neden olmuştur.[2]

Türkiye ekonomisinin  tipik dışa kapalı ekonomilerin bütün özelliklerini gösterdiği 1980’li yıllara kadar olan dönemde, büyüme ve sanayileşme politikalarının temelini ithal ikameci sanayileşme stratejisi oluşturmuştur. Bu strateji genel olarak 1970’li yıllara kadar başarılı olmuş ve enflasyon düşük seviyelerde seyretmiştir. Ancak ithal ikamesinin geliştirilmeye çalışıldığı 1970-1977 döneminde enflasyon oranı yükselmiş ve tek haneli rakamlardan çift haneli rakamlara ulaşmıştır. Görüldüğü gibi sanayileşmenin ve büyümenin kuşkusuz ekonomik ve sosyal bir çok faktörden etkilendiği 1980’li yıllarda enflasyon büyümeyi yavaşlatıcı bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.[3]

Bu çalışmanın amacı, uzun yıllardır devam eden yüksek kronik enflasyonun  ekonomik büyümeyi ne yönde etkilediğini zaman serisi verilerden yararlanarak Türkiye örneği için test etmektedir. Çalışmanın ikinci bölümünde, teori ve literatüre yer verilmiş, üçüncü bölümde kullanılan ekonometrik yöntem ve veril seti tanıtılmıştır.  Sön bölümde ise,bulgular ve sonuç kısmı ele alınmıştır.

II. TEORİ VE LİTERATÜR

İlkel toplumlardan bilgi toplumlarına kadar uzanan  tarihsel gelişim sürecinde hangi sosyo-ekonomik gelişim seviyesinde olursa olsun  ihtiyaçların giderilmesine yönelik  üretim faaliyetleri olmuştur. İnsanların ihtiyaçları  çeşitli sebeplerden kaynaklanmakla birlikte, toplumsal yaşantının oluşturduğu koşullar ve gelişim düzeyi üretim faaliyetleri çerçevesinde şekillenmiştir. [4]

Ekonomik, siyasal, sosyal, demografik, ekolojik ve teknolojik değişimlerin çok yoğun olduğu  günümüz dünyasında hızlı değişim, beraberinde ekonomik krizleri de getirebilmektedir. Bugün gerek uluslar arası mal hareketlerinde,  gerekse sermaye hareketlerinde serbestleşme ve bunun sonucunda artan rekabet ortamı iktisadi krizlerin ortaya çıkmasına çok uygun bir ortam olmaktadır.

Günümüzde,  gelişmiş ülkelerin ekonomik gelişme sürecinin hangi aşamasında bulunurlarsa bulunsunlar, bütün ülkeleri ilgilendiren yapısal bir dönüşüm ve istikrarsızlık sürecine girildiği yaygın olarak kabul edilmektedir. Bütün ülkelerde 1930’li yıllardan bu yana hızla gelişen fiyat istikrarsızlık, hem uluslararası sistemi, hem de ulusal sistemleri dönüştürücü  bir etki düzeyine ulaştırmıştır. Meydana gelen fiyat istikrarsızlıklar sonucunda, başta ekonomiler olmak üzere tüm toplumsal yapılar yeniden şekillendirilmektedir.

Makro ekonomi teorisinde 1970 sonrası ortaya çıkan değişmeler, 1973 petrol krizi ile ivme kazanmış, uygulanan iktisat politikaları  sorgulanmaya başlanmıştır. Bu sorgulama sürecinde temel olarak ele alınan iki kavram bulunmaktadır: İktisadi istikrarsızlık ve fiyatlar genel düzeyi. Bu iki kavram üzerinde yapılan tartışmalar, iktisadi-politik döngüler üzerinde  yoğunlaşmış ve demokratik ülkeler için kamu dışsal bir değişken olmaktan çıkıp, içsel bir değişken olmuştur.

Günümüzde iktisadi istikrarsızlıklar, ekonomik büyüme düzeyi, sanayileşme seviyesi, ekonomik yapı ve uluslararası ilişkiler alanındaki faaliyetlerin farklılık göstermesi, istikrarsızlıkların her ülkede  değişen zaman ve şiddet farklarına sebep olmuştur.

Günümüzde özellikle gelişmekte olan ülkelerin ekonomilerinde yaşadıkları en önemli sorunların başında yüksek enflasyon gelmektedir. Türkiye’de de yaklaşık son 25-30 yıldır yüksek enflasyon yaşanmakta ve hükümetlerin uyguladıkları (uygulamaya çalıştıkları) anti-enflasyonist politikaların enflasyon sorununa çözüm getiremediği görülmektedir.Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde enflasyon ve işsizlikle birlikte fiyatlar genel düzeyinde, istihdam ve üretim hacminde istikrarsızlıklar  meydana gelmektedir. Gelişmiş ülkelerde ekonomik faaliyetlerde  görülen istikrarsızlıkların sebebi yatırımlar oluştururken, gelişmekte olan ülkelerde istikrarsızlıkların kaynakları çok çeşitli ve karmaşıktır.[5]

Türkiye, bugün dünyanın en hızlı fiyat artışlarının görüldüğü bir ülke haline gelmiştir. Son 20 yılın ortalama enflasyon hızı yıllık %70 dolayındadır. Alınan ekonomik tedbirlerin yetersiz kalması, hatta enflasyonist ekonomik politikaların tercih edilmesi nedeniyle  zaman zaman üç haneli enflasyon hızlarına ulaşılmış, en ciddi önlemlerin alındığı ifade edilen dönemlerde bile bu konuda önemli başarılar sağlanamamıştır.

Enflasyon ile büyüme ilişkisi, yerli ve yabancı literatürde, çeşitli araştırmacılar tarafından farklı yöntemlerle incelenmiştir Yabancı çalışmalara örnek olarak, Grimes(1991), enflasyon büyüme ilişkisini, ekonomik büyümenin arz ve talep yönlü faktörleri modelleyerek yirmi bir gelişmiş ülke ekonomisi için test etmiştir.  Fischer(1993) çalışmasında enflasyon, bütçe açıkları, dış  ticaret hadleri gibi makro ekonomik faktörlerin ekonomik büyüme üzerindeki etkilerini araştırmıştır. Kormendi(1985) ekonomik büyüme ile enflasyon arasında uzun vadede bir negatif yönlü bir ilişkinin söz konusu olduğunu ileri sürmüştür.  clark(1997) enflasyonun ekonomik büyümeyi olumsuz yönde etkilediği biçimindedir.  Nouriel Roubini (1992), Black, Dowd ve Keith(2001)çalışmaların daha çoğunda Amerika üzerinde yapmıştır. Ekonomik büyüme ile enflasyon arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu dile getirmiştir. Motley(1998) enflasyonun ekonomik büyüme üzerindeki etkilerini noe klasik büyüme yaklaşımdan hareketle negatif yönlü bir ilişkinin varlığına işaret etmektedir.Ghosh ve Philips(1998), Alexei Krouglov (1999),   bunlara örnek olarak gösterilebilir. Türkiye’de enflasyon-büyüme ilişkisi, K.Metin / Şenay Üçdoğruk (1998), Süleyman Ulutürk (2001), Şahin Akkaya /Halil altıntaş (1998), Gazi Erçel (1997), Nisfet Uz (1999) gibi yazarlarca araştırılmıştır. Bu araştırmada ise konu hem dönemleri hem de yöntemleri farklı olarak ele alınmıştır.

II. ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE VERİLER

Çalışmada kullanılan orijinal veriler, 1982-2005 dönemine ait yıllık, 1987=100 bazlı TEFE (Toptan Eşya Fiyat İndeksi) ve Sanayi üretim indeksidir. Bu veriler, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın İnternet sitesindeki veri dağıtım sisteminden temin edilmiştir. Söz konusu serilerde mevsimselliğin etkisi önemli görüldüğünden, mevsimsel olarak düzeltilmişlerdir. Çalışmada esas olarak enflasyon ve büyüme serileri mevsimsel olarak düzeltilmiş olan TEFE ve SUİ serilerinin logaritmalarının birinci farkları alınarak hesaplanmıştır. Bu çalışmada  enflasyonun  büyümeyi nasıl etkilediği araştırılmaktadır. Yani tahmin edilmek istenen model şudur;

                                        SUİ_t=a+btefe_t+£_t   (1)

Burada SUİ_t=Sanayi üretim indeksi, tefe_t =enflasyon oranı, t zaman, £_t hata terimidir. Ancak zaman serisi kullanılan analizlerde doğrudan bu modelin çözümüne geçilmesi doğru değildir. İlk önce modelde yer alan değişkenlerin durağan olup olmadıklarına bakılması gerekmektedir. Genel olarak, ortalaması ile varyansı zaman içinde değişmeyen ve iki dönem arasındaki ortak varyansı, bu ortak varyansın hesaplandığı döneme değil de yalnızca iki dönem arasındaki uzaklığa bağlı olan stokastik bir süreç için durağandır denir.  Bu örneklemi ifade etmek için Y_t bütün t değerleri için şu özellikleri taşıyan olasılıklı  bir zaman serisi olsun:

Ortalama:            E(Y_t )=μ

Varyans  :            Var(Y_t )=E(Y_t – μ)² =σ²

Ortak Varyans:    у_k =[ (Y_t – μ) (Y_t+k – μ)]

Burada у_k , k gecikme mesafesine bağlı olarak Y_t  , Y_t+k   arasındaki ortak varyanstır. Başka bir ifade ile, eğer bir zaman serisi durağan ise, ortalaması, varyansı ve değişik gecikmelerde ortak varyansı zamandan yani t’den bağımsız olarak  aynıdır.

Durağanlık testi, zaman serilerindeki dalgalanmalarda sapmaları önlemek için  yapılan  bir test türüdür Zaman serisi modellerindeki en önemli sorun serilerin durağan hale getirilmesi sorunudur. Durağanlık, zaman serisinin  varyansının zaman içerisinde değişmemesi, serinin trendinin olmaması olarak tanımlanmaktadır. Durağan süreç zaman içerisinde değişmeyen sonlu ortalamaya ve sonlu varyansa sahiptir. Zaman serilerinin durağan hale getirilmemesi durumunda tahminler sapmalı sonuçlar verecektir. Durağanlığın ortadan kaldırılması durumunda En Küçük Kareler Yöntemi (EKK) uygulanarak etkin, tutarlı ve sapmasız sonuçlar verecektir. Serilerin durağan olup olmadığına karar verebilmek için otokorelasyon fonksiyonu kullanılabilir. [6]

Bu çalışmada ele alınan zaman serilerinin durağanlık analizi, Dickey ve Fuller(1981) tarafından geliştirilen “Genişletilmiş Dickey-Fuller” (ADF) birim kök testi kullanılarak yapılmıştır.

ΔY_t= δY_t-1 +£_t   (2)

ΔY_t= β₀+ δY_t-1 +£_t   (3)

ΔY_t=β₁+ β₂ t +δY_t-1 +α_t ΔY_t-1 +£_t   (4)

Burada ΔY_t, durağan olup olmadığı analiz dilen değişkenin birinci farkı, t genel eğilim değişkeni, ΔY_t-1 gecikmeli fark terimleridir. ADF testinin sağlıklı sonuç vermesi için, tahmin edilen modelde ardışık bağımlılık probleminin olmaması gerekmektedir. ADF testi denklemdeki δ katsayısının istatistiksel olarak sıfıra eşit olup olmadığını test eder. Burada elde edilen ADF-t istatistiğinin MacKinnon kritik değerleri ile karşılaştırılmasıyla yapılır. Şayet ADF-t istatistiği MacKinnon kritik  değerinden mutlak olarak büyükse ele alınan zaman serisi durağan demektir. Aksi takdirde seri durağan değildir ve durağanlığı sağlanıncaya kadar farkının alınması gerekir.[7]

Durağan olmayan zaman serilerinin düzey değerleriyle çalışıp çalışılamayacağını anlaşılması için eşbütünleşim  analizinin yapılması gerekmektedir. Koentegrasyon analiz  yönteminin iktisatçılar için asıl önemi rakip iktisat teorilerinin  test edilmesine olanak tanınmasıdır. Koentegrasyon yönteminde Türkiye’nin, fiyat istikrarsızlığı ile üretim düzeyi için tek tek test edilmektedir.Test sonucunda koentegrasyon ilişkisinin varlığı bulunursa(Yani değişkenler arasında uzun dönem teorik ilişkisinin varlığı) bunun anlamı söz konusu iki iktisadi değişken arasında öngörülen neden-sonuç ilişkisinin Türkiye için doğrulandığıdır.[8]

Burada kullanılan koentegrasyon yöntemi Engle ve Granger (1987)’de literatüre sunulan klasik yöntemdir.  Buna göre, ilk aşamada aşağıdaki uzun dönem denkleminin en küçük kareler yöntemi(EKKY) ile regresyon tahmini gerçekleştirilir:

X_t=a₀+ a₁ Y_t + u_t   (5)

Y_t =b₀ + b₁ X_t + u’_t    (6)

 Regresyonlarından biri kullanılarak yapılabilmektedir. Bu regresyonlarından biri bulunarak, onun yardımı ile e_t hata terimleri elde edilir. Buna göre,

e_t = δ_et-1+v_t  (7)

olarak elde edilebilir. Burada X ve Y, aralarında uzun dönem teorik nedensellik ilişkisi yani koentegrasyon ilişkisi arandığı iki değişkeni; a₀  ve   b₀ sabit terimleri; a₁  ve b₁ ise, regresyon tahmin katsayılarını;  u_t ve u’_t ise regresyon hata terimlerini göstermektedir.[9]

Bununla birlikte öncelikle incelenmesi gereken bir başka konu enflasyon ile büyüme arasındaki  nedensellik ilişkisi olup olmadığıdır. Şayet bu iki seri arasında bir nedensellik ilişkisi yoksa, regresyon analizinin sonuçları istatistiksel olarak anlamlı olsa bile, ekonomik açıdan bir anlam ifade etmeyecektir. Genel anlamda ekonometrik çalışmalarda, zaman serileri arasındaki nedensellik ilişkilerinin tespit edilmesi için en sık kullanılan yöntem Granger(1969) tarafından geliştirilen nedensellik analizidir. Bu çalışmada da enflasyon ile büyüme arasındaki nedensellik ilişkisinin araştırılmasında “Granger Nedensellik Analizi” kullanılmıştır. Bu analiz aşağıdaki iki denklem kullanılarak yapılmaktadır.

Burada Tefe, toptan eşya fiyatları indeksi,  SUİ, sanayi üretim indeksi olarak ele alınmıştır. Enflasyon ile büyüme arasında nedensellik ilişkisi için 8 ve 9 nolu denklemler kullanılmıştır. [10]

Test edilen hipotezler sırasıyla   ve    şeklindedir. Bu hipotezler,

1.denklemde sui’den tefe’ye nedensellik olmadığı

2.denklemde tefe’den sui’ye nedensellik olmadığı

anlamına gelmektedir. Bunların alternatifleri olan  ve   ise ilgili değişkenler arasında nedensellik ilişkisi olduğunu ifade eder. Bu hipotezlerin testinde F değeri hesaplanır.  Burada  karşılaştırmada kullanılacak tablo F değeri  F(m, n-k)  olarak bulunur

III. AMPİRİK SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME

Enflasyon (TEFE) ile büyüme( SUİ) değişkenleri arasındaki ilişkiler, yukarıda geniş olarak anlatılan, birim kök, ko-entegrasyon ve Granger nedensellik ve regresyon analizleri ile araştırılmıştır. Çözümler Eviews paket programı ile yapılmış olup, burada test sonuçları ayrı ayrı verilmektedir.

A. Birim Kök Testi Sonuçları

Birim kök testinde, 2 nolu sabit terimsiz ve trendsiz, 3 nolu sabit terimli ve trendsiz ile 4 nolu sabit terimli ve trendli regresyonlar kullanılmıştır. Test değerleri Tablo 1’de verilmektedir.

Tablo 1: Genişletilmiş Dickey Fuller Birim Kök Analizi Sonuçları (ADF)

Tablo 1’de görüldüğü gibi, ADF testi ile araştırmada kullanılan değişkenlerin durağanlıklarına ilişkin sonuçlar sunulmaktadır. Bu sonuçlara göre, değişkenlerin orijinal değerlerine ait ADF istatistiklerinin mutlak değerleri, çeşitli anlamlılık  düzeylerindeki MacKinnon kritik değerlerinin mutlak değerlerinden  büyük olduğu için durağandırlar. Büyüme ve enflasyon değişkenlerinin düzeyde durağan çıkması, bu iki değişkeni kullanılarak yapılacak regresyon analizinin düzmece olmayacağını göstermektedir. Bu iki değişken durağan olduğuna göre, yapılacak regresyon analizinin sonuçları aralarındaki gerçek ilişkiyi ortaya koyacaktır.

B.Ko-entegrasyon Analizi Sonuçları

Yukarıda da açıklandığı gibi, ko-entegrasyon analizi, iki serinin birlikte hareket edip etmediklerinin istatistiksel   olarak araştırılmasıdır. Bunun için  7 nolu eşitliğin değişik biçimleri kullanılmaktadır. Böylece, enflasyon ve büyüme değişkenleri  arasındaki regresyona  ait hata terimlerine birim kök testi yapılmaktadır.

Tablo 2’de verilen koentegrasyon bulguları seriler arasında uzun dönemli bir ilişkinin varlığına işaret etmektedir. Bu sonuca değişkenler bazlı analiz için, olabilirlik oran istatistiği değerleriyle %5 ile %1 yanılma düzeyindeki tablo değerlerinin karşılaştırılması ile ulaşılmıştır. Dolayısıyla seriler arasında  iki tane koentegrasyon denklemi yazılabilmekte yani uzun dönemli bir ilişki mevcut bulunmaktadır. Böylece değişkenler arasındaki nedensellik ilişkilerinin araştırılması gereği ortaya çıkmaktadır.

C. Granger Nedensellik Testi Sonuçları

Değişkenler arasındaki nedensellik ilişkileri belirlenirken  8 ve 9 nolu eşitlikler  kullanılmaktadır. Nedenselliğin  yönü F testiyle araştırılmaktadır.

         Tablo 3: Granger nedensellik testi sonuçları(Sample: 1982:1 2004:4 Lag:2)

      F(m, n-k)  =0,05 (2,90)=3,07

Hesaplanan F değeri ile tabloda bulunan F değeri karşılaştırarak bir  sonuç bulunmaktadır. Hesaplanan F değeri, kritik F değerinden küçük ise, SUI’den TEFE’ye  doğru bir nedensellik olmadığı hipotezi kabul edilir. Hesaplanan F değeri tablodan bulunan F değerinden büyük ise, hipotez red edilerek, SUI’den TEFE’ye nedensellik vardır şeklindeki alternatif hipotez kabul edilir.  Tablo 3’de denklemlere ait F değerleri, kritik F değerini geçmekte; bu nedenle değişkenler arasında nedensellik ilişkisi olmaktadır.[11]

F_hes.= 3.26544 > F_tab. 3,07 olduğundan, hipotez red edilip alternatifi kabul edilmektedir.Yani SUI’den TEFE’ye doğru bir nedensellik ilişkisi vardır..

F_hes.= 4.15870 > F_tab. 3,07 olduğundan, hipotez red edilip, alternatifi kabul edilmektedir.Yani TEFE’den SUI’ya doğru bir nedensellik ilişkisi vardır.

Başka bir ifade ile, enflasyon ile büyüme arasında iki yönlü bir nedensellik ilişkisi ortaya çıkmıştır. Yani, büyüme enflasyonu etkilediği gibi; enflasyon da büyümeyi etkilemektedir.

Türkiye ekonomisinde 1982-2005 dönemi için enflasyonun ekonomik büyümeye etkisi ve değişkenler arası etkileşim yolları üçer aylık veriler kullanarak test edilmiştir. Nedensellik ilişkilerin test edilmesinde, testlerin üzerinde gerçekleştirildiği modelin tanımlanması testlerin doğruluğu açısından önemlidir.  Kısaca açıklamaya çalışılan teorik yaklaşımın sonuçları ile paralellik göstermektedir. Yapılan nedensellik testi sonucunda anlamlı bir ilişki bulunmuş ve enflasyonun büyümeyi etkilediği ortaya çıkmıştır. Elde edilen sonuçlar değişkenler arasında  etkileşim olduğunu göstermektedir. Bu etkileşimin hangi yönde olduğunu regresyon analizi ile ortaya konulmaya çalışılmaktadır.

 D. Regresyon Analizi Sonuçları

olarak tahmin edilmiştir. Bu sonuçlara göre,1982-2005 döneminde enflasyonla büyüme arasında ters yönlü bir ilişki olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde enflasyonda meydana gelen 1 puanlık bir artış, büyümeyi ortalama olarak 0.88 puan azaltmıştır.

IV. SONUÇ

Bu çalışmada, Türkiye’deki enflasyon-büyüme ilişkisi araştırılmıştır. Farklı görüşlerin  bulunduğu bu konuda, enflasyon ile büyüme arasındaki nedensellik ilişkilerinin yönü belirlenmeye çalışılmıştır.

Bu amaçla, önce birim kök testi ile değişkenlere ait serilerin durağan olup olmadıkları araştırılmıştır. Bilindiği gibi, durağan olmayan seriler arasında gerçek bir ilişki aramak doğru değildir. Enflasyon ile büyüme değişkenlerinin orijinal değerleri durağan çıkmışlardır.

Daha sonra değişkenler arasında ko-entegrasyon testi yapılmıştır. Analiz sonunda, iki değişkenin ko-entegre oldukları, yani uzun dönemli bir ilişkiye sahip oldukları görülmüştür. En sonunda da nedensellik testi yapılarak, bu ilişkinin yönü araştırılmıştır. Sonuçta, büyümenin enflasyonu etkilediği ve enflasyonun da büyümeyi etkilediği yani karşılıklı bir etkileşim olduğu sonucuna varılmıştır.

Sonuç olarak, 1982-2005 yılları arasında kalan dönemde Türkiye ekonomisine ilişkin olarak yapılan bu gözlemler, enflasyon ile büyüme arasında ters yönlü bir ilişki olduğunu göstermektedir. Enflasyon büyümeyi olumsuz yönde etkilerken, büyüme enflasyona kaynaklık etmemektedir. Böylece, çalışmanın başlığındaki temel soru da enflasyon büyümenin maliyeti değildir, şeklinde cevaplandırılabilir.