Abstract

 

World War I had started in Europe in 1914; however it is called as “World War” by reason of participation of countries from all over the world and spread of war to colonies in other mainlands. The war which had started in 1914 had ended in 1918. Ottoman Empire had brought war to end by signing Montrose Treaty. Taking the young generation of country from producing area for front line had caused a big decrease in production. Whole resources of country had been used for requirement of army and all of the investment had been stopped because of war economy rules.

 

Ottoman Empire was a Turkish country which had survived from last quarter of 13^th century to first quarter of 20^th century. Ottoman Empire had been established in Anatolia and when Ottoman Empire had the broadest borders, its borders had expended to today’s Albania, Greece, Bulgaria, Yugoslavia, Romania, East Mediterranean islands, some parts of Hungary and Russia, Caucasia, Iraq, Syria, Palestine, Egypt, North Africa except Algeria and a part of Arabia.

 

Turkish War of Independence is the name of the battle of life that Turkish people had struggled by the leadership of Mustafa Kemal ATATURK in spite of being shared of Ottoman Empire’s lands by the countries which had won the war. Mustafa Kemal who departed from Istanbul and covered distance to Anatolia had called people for National Struggle by holding congresses in Erzurum and Sivas. While taking sufficient decisions for the salvation and independence of nation in Erzurum and Sivas’s congresses, essential financial systems were determined for this struggle. The sustenance, sheltering and equipment costs of the ones who participate in this struggle as volunteers had been financed by the aid in kind and aid in money that had been collected from public. Any sanction or forcing hadn’t been materialized for these aids.

 

Financing of a war which can be an example of independence struggle for all world states within the context of an international conference will be discussed by this study.

 

Keywords: Turkish War of Independence, War Financing, National Struggle, Independence

 

Özet

 

Birinci Dünya Savaşı, 1914 yılında Avrupa'da başlamış, ancak dünyanın dört bir yanındaki ülkelerin katılması ve diğer kıtalardaki sömürgelere de yayılması nedeniyle "dünya savaşı" olarak adlandırılmıştır. 1914'te başlayan savaş 1918 yılında sona ermiştir. 30 Ekim 1918'de Osmanlı Devleti Mondros Mütarekesi'ni imzalayarak savaştan çekilmiştir. Birinci Dünya Savaşı'nda ülkenin gençleri üretim alanından alınıp cepheye gönderilince, bu nüfusun tüketici duruma gelmesi ve üretimde büyük düşüş olması gibi sonuçlar birbirini takip etmiştir. Savaş ekonomisi kuralları uygulandığı için, ülkenin bütün kaynakları ordunun gereksiniminde kullanılmış ve yatırımlar durmuştur.

 

Osmanlı Devleti, 13. yüzyıl sonlarından 20. yüzyılın ilk çeyreğine değin varlığını sürdüren Türk devletidir. Anadolu'da kurulmuş, sınırları tarihi boyunca çok değişmekle birlikte en geniş döneminde bugünkü Arnavutluk, Yunanistan, Bulgaristan, Yugoslavya, Romanya ye Akdeniz'in doğusundaki adalar, Macaristan ve Rusya'nın bazı kesimlerini, Kafkasya, Irak, Suriye, Filistin ve Mısır'ı, Cezayir'e kadar tüm Kuzey Afrika'yı ve Arabistan'ın bir bölümünü kapsamıştır.

 

Türk Kurtuluş Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu'nun savaşı kazanan devletlerce paylaşılmasına karşı Türk ulusunun Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde verdiği mücadeledir. İstanbul’dan ayrılarak Anadolu’ya gelen Mustafa Kemal, Erzurum ve Sivas’ta kongreler düzenleyerek halkı milli mücadeleye karşı birlikte hareket etmeye çağırmıştır. Erzurum ve Sivas kongrelerinde ulusun mücadelesi ve kurtuluşu için önemli kararlar alınırken mücadele için gerekli finansman şekilleri de belirlenmiştir. Gönüllü olarak bu mücadeleye katılanlardan; iaşe, ibate ve teçhizat giderleri, halktan toplanan ayni ve nakdi yardımlarla finanse edilmiştir. Bu yardımlar için herhangi bir yaptırım ve zorlama asla söz konusu değildir.

 

Bu çalışma ile uluslar arası bir kongre kapsamında tüm dünya milletleri için bağımsızlık yönünden örnek teşkil edecek bir savaşın finansmanının nasıl yapıldığı konusunda irdelemelerde bulunulacaktır.

 

Anahtar Kelimeler: Kurtuluş Savaşı, Savaşın Finansı, Milli Mücadele, Bağımsızlık

 

1.DÜNYA SAVAŞI VE TÜRK KURTULUŞ SAVAŞI

 

1.1.Dünya Savaşı ve Sonrasında Osmanlı Devleti

 

28 Haziran 1914’te Avusturya-Macaristan veliahdı Arşidük François Ferdinand’ın, Saraybosna’da bir Sırplı tarafından öldürülmesi ile I.Dünya Savaşı başlamıştır. Avusturya-Macaristan ile Sırbistan arasında başlayan savaş, birçok büyük ülkeyi içine çekmiştir. Avusturya-Macaristan tarafına Almanya, Bulgaristan ve Osmanlı Devleti katılmıştır. Sırbistan tarafına ise İngiltere, Fransa, Rusya, Japonya, Romanya, ABD ve İtalya katılmıştır.

 

I.Dünya Savaşı sonunda 30 Ekim’de Mondros Mütarekesi ile İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti’nin topraklarını fütursuzca paylaşmışlardır. Daha sonra 32 devletin katılımıyla 18 Ocak 1919’da başlayan Paris Konferansı’nda, Anadolu’yu paylaşma planları yapılmıştır. Çok geçmeden birbirlerine düşmüşlerdir. Hatta birbirlerinden habersiz Anadolu’yu işgal etmişlerdir (Armaoğlu, 2005, 462-466).

 

Paris’te anlaşma sürerken, bir İtalyan savaş gemisi Antalya ve Marmaris’i işgal etmiştir. Bu durum karşısında İngiltere, Yunanlılar’ı İzmir’e göndermiştir. Yunanlılar 15 Mayıs 1919’da İzmir’i işgal etmişlerdir. Civarda çok çirkin saldırılara başlamışlardır. Bu saldırılar dolayısıyla Ödemiş kaymakamı Bekir Sami Bey, Askerlik Şubesi Başkanı Ali Rıza Bey, Jandarma Komutanı Yüzbaşı Tahir Fethi Bey’lerin öncülüğünde 120 kişilik bir grup, Ödemiş yakınlarındaki Doyranlı ile Çerkezköy arasındaki tepede, Yunanlılar’ı yenmişlerdir. İlk olarak Ödemiş’te Yunanlılar’a karşı oluşturulan bu güce, milli güçler anlamına gelen ‘Kuva-i Milliye’ adı verilmiştir. Çok geçmeden Türk milleti tarafından benimsenen bu isim, Anadolu’da başlatılan asker-sivil kökenli örgütlerin ortak adı haline gelmiştir (Palamut, 1981, 129-130).

 

16 Mart 1920’de İtilaf Devletleri, İstanbul’u işgal etmişlerdir. Ayrıca meclisi de dağıtmışlardır. Bunun üzerine Anadolu’da bulunan Mustafa Kemal Atatürk, 23 Nisan 1920’de Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni açmıştır.

 

İttifak Devletlerinin savaştan yenik ayrılmaları ile birlikte Osmanlı Devleti toprakları, İtilaf Devletlerinin iştahını kabartmıştır. Nitekim 10 Ağustos 1920’de Sevres Barış Anlaşması, Osmanlı Devletini temsil eden İstanbul Hükümeti tarafından kabul edilmiştir.

 

1.2.Mustafa Kemal Atatürk Gerçeği

 

Osmanlı Devleti’ni temsil eden İstanbul Hükümeti, yabancı işgaline duyarsız kalacağı belirmiştir.  Mustafa Kemal Atatürk, askeri kimliğinden ayrılarak, İstanbul’dan Anadolu’ya Samsun’a gitmiştir. Amacı, işgal kuvvetlerine karşı, milli bilinci uyandırmak ve savaşmaktır. Bu amaçla Havza, Erzurum ve Sivas’ta kongreler düzenlemiştir. Ülkenin her yanında işgal kuvvetlerine karşı, Kuva-i Milliye birlikleri mücadele etmektedir. Atatürk bu kongreler sonucunda bu birlikleri ‘Hukuku Savunma (Müdafa-i Hukuk) Cemiyeti’ adı altında toplamıştır (Aybars, 1986, 160). Düzenli orduya geçinceye kadar, Türk Kurtuluş Savaşı’nı bu cemiyet yürütmüştür.

 

Atatürk 19 Mayıs 1919’da Samsun’a giderek Türk Kurtuluş Savaşı’nı başlatmıştır. Savaş Türkler için son derece olumsuz şartlarda başlamıştır. Ülke, I.Dünya Savaşı’nda galip gelen İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmiştir. İngiltere tarafından kışkırtılan Yunanistan, Anadolu’ya saldırıya başlamıştır. Tüm bu saldırıları önlemek için silah gücüne ihtiyaç vardı. Ancak Türk milleti yaklaşık 8 yıldan beri sürekli savaş halindeydi. 1911-1912’de İtalya ile Trablusgarp Savaşı, 1912-1913’de dört Balkan Devleti (Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan ve Yunanistan) ile Balkan Savaşları ve ardından 1914-1918’de I.Dünya Savaşı yaşamıştır. I.Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti, Kafkaslar, Irak, Kanal Cephesi ve Çanakkale olmak üzere dört ayrı cephede savaş yapmıştır. Ayrıca savaş müttefiki olan Avusturya’ya Rusya cephesinde (Galiçya) savaşmak için asker gönderilmiştir (Armaoğlu, 2005, 47).

 

Türk milleti, ulusal savaş yıllarında parasal imkansızlıklar içindedir. Hatta Atatürk’ün yakınındaki arkadaşlarından bir kısmı, parasızlık içinde bu savaşın kazanılamayacağını düşünmektedirler. Atatürk bu konu ile ilgili olarak 1926 yılında şu sözleri yazmıştır: “Ankara’da bulunduğum zaman, değerli topraklarımızı her yönden sarmış ve işgal etmiş düşman ordularının vatan topraklarından atılmasından bahsediyordum. İleri görüşlü olduğu söylenen bazı kişiler –Ne kadar paran var? –Nereden ve nasıl para bulabilirsin? Sorularını sormuşlardır. Benim cevabım şu idi: Türk Milleti kendi hayat ve kurtuluşuna yönelik girişimleri başarabilecek güce sahiptir” (Kocatürk, 1969, 13).

 

Atatürk “Ulusal amacımız, tam bağımsızlığımızı sağlamaktır” diyerek, ekonomik ve mali bağımsızlığı anlatır (Öztürk, 1981, 59). Ancak öncelikle ülkenin yabancı işgalinden kurtulmak gerekir. Atatürk’ün önderliğinde gerçekleştirilen Türk Kurtuluş Savaşı, her yönüyle bağımsız ve çağdaş bir Türk Devleti’nin kurulmasını amaçlamaktadır (Derbentli, 1981, 75).

 

1.3.İşgal ve Cepheler

 

Anadolu dört bir taraftan işgale maruz kalmıştır. Düzenli orduya geçildikten sonra, dağınık olarak savaşan milis kuvvetleri, derhal orduya katılmışlardır. Böylece sevk ve idare tek bir merkezden (Ankara) yapılmıştır. Türk Kurtuluş Savaşı’nda üç büyük cephede savaş yapılmıştır. Doğu Cephesi, Batı Cephesi ve Güney Cephesi. Doğu Cephesi’nde Ruslar ve Ermeniler ile savaş yapılmıştır. Güney Cephesi’nde İtalya, Fransa ve İngiltere ile savaşılmıştır. Batı Cephesi’nde ise İtalya ve Yunanistan ile savaşılmıştır.

 

1.4.Düzenli Orduya Geçiş

 

Türkiye Büyük Millet Meclisi kurulduktan (23 Nisan 1920) yaklaşık üç ay sonra Kuva-i Milliye yerine düzenli bir orduya geçiş tartışmaları başlamıştır. Yunanlılar ile Gediz’de yapılan çarpışmada Kuva-i Milliye yenik düşmüştür. Bunun üzerine Atatürk “Efendiler! Dalgalı, düzensiz ve komutasız bazı savaşlardan sonra bildiğiniz gibi, Gediz’de yenildik” diyerek düzenli orduya geçişi hızlandırmıştır. Ekim 1920’den itibaren Kuva-i Milliye’nin tasfiyesine başlanmıştır. 10 Kasım 1920’de Güney Cephesine Albay Refet Paşa, Batı Cephesi’ne Albay İsmet (İnönü) Paşa komutan olarak atanmışlardır. Atatürk hızlı bir şekilde düzenli ordu ve büyük süvarilerin oluşturulmasını emretmiştir. İlerleyen günlerde bir taraftan düzenli ordu oluşturulurken, diğer taraftan Kuva-i Milliye birlikleri tasfiye edilerek, düzenli orduya katılımı sağlanmıştır (Yalçın, 2002, 265-266).

 

2.TÜRK KURTULUŞ SAVAŞININ FİNANSMAN KAYNAKLARI

 

Türk Kurtuluş Savaşı, Türk milletini I.Dünya Savaşı’ndan daha fazla etkilemiştir. Çünkü ülke toprakları işgal edilmiştir. Uzun süren savaşların ardından, milli mücadele başlamıştır. Halk bitkin ve yorgundur. Savaş için gerekli silah, cephane ve para yeterli değildir. Bu zorluklar karşısında savaşın finansmanı karşılamak için yurt içi ve yurt dışı kaynaklar yer almaktadır.

 

2.1.Yurt İçi Kaynaklar

 

Türk Kurtuluş Savaşı, bir ülke ile birden fazla ülke arasında yaşanmış ve çok kayıpların verildiği bir savaş olmuştur. Gerek asker sayısı ve gerekse teçhizat bakımından büyük bir üstünlüğe sahip olan taraf, İtilaf Devletleri (Galip Devletler) idi. Oysa Osmanlı Devleti’nin ordusu dağıtılmış ve silahlarına el konulmuştur. O nedenle Mustafa Kemal Atatürk ve yanındakilerin yegane kaynağı Türk halkının ta kendisi olmuştur. Anadolu’da mücadele eden Kuva-i Milliye’nin elinde yeterli asker ve mühimmat bulunmamaktadır. Ayrıca savaşın ilk başlarında sadece milis kuvvetlerinden bahsedilebilir. Düzenli bir orduya geçiş daha sonraki yıllarda olmuştur.

 

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde tarım ülkesi olmasına rağmen, kendi halkını besleyemeyen bir ülke konumundadır. Ayrıca büyük dış borç baskısı vardır. Çiftçi ve esnaf ağır vergi yükü altındadır. Halk fakir, ulaşım gibi alt yapı yetersizdir (Başol, 1994, 117; Cankay, 1994, 326)

 

Atatürk 29 Mayıs 1920’de gerçekleştirilen gizli bir oturumda “Varlığımızı korumak ve milli amaçlarımızı gerçekleştirmek için dayanağımızı dışarıda aramamalıyız. İçeride, kendi vicdanımızda bulmalıyız. Kendi kuvvetimizi dikkate almaz isek, dışarıdan beklediğim yardımlarda gelmez ise. Hayal kırıklığına uğrarız” (Koloğlu, 1979, 37) sözleri ile, yurt içi kaynakların önemine dikkat çekmiştir. 1922’de Hindistan Merkezi Hilafet Komitesi Başkanı Seyit Cutani’ye gönderdiği bir mektupta;  Türk Milletinin kazanacağı bir zaferin, bütün zulüm gören milletlere örnek olabileceğini ifade etmiştir (Koloğlu, 1979, 41). Atatürk’e göre Türk Kurtuluş Savaşı’nın temel ilkesi “Milletin iç ve dış bağımsızlığı, her milletin kendi kaderine, kendisinin hakim olması ve kayıtsız, şartsız tanınmasıdır” (Armaoğlu, 2005, 307).

 

Türk Kurtuluş Savaşı yıllarında Ankara Hükümeti gelir ve giderler konusunda yetkili kılınmıştır. Ancak o yıllara ait kesin bir bütçe tahmini yapılamamaktadır (Vural, 1999, 143). Çünkü yapılan mal veya parasal yardımların birçoğu, anlaşmalar dışında gerçekleşmiştir. Ayrıca özellikle yurtiçi bağışların kaydedilmesi, o savaş şartlarında mümkün değildir.

 

2.1.1.Milli Gelirler (Tekalif-i Milliye) Emirleri

 

Atatürk, ülkenin dört bir yanını saran düşman kuvvetlerine karşı, milletin kendi gücünün yeteceğini söylemektedir. Nutuk adlı eserinde bu konuyla ilgili “Efendiler, zavallı milletimizi esir etmek isteyen düşmanları mutlaka yeneceğimize olan güven ve inancım, bir dakika olsun sarsılmamıştır.” demektedir. Savaşın finansman ihtiyacını karşılamak için on adet emir yayınlamıştır. Nutuk’ta kendi ifadesiyle konuyu şöyle anlatmaktadır:

 

Türk ordusu Yunan kuvvetleri karşısında gerileyerek Sakarya nehrinin doğusuna çekilmiş ve orada savunma yapmaya çalışırken TBMM, 5 Nisan 1921’de Atatürk’ü Başkomutan ilân etmiştir. Başkomutan aynı zamanda TBMM’nin yetkilerine sahip olacaktır.

 

Sınırsız yetkilerle donatılan Atatürk’ün ilk işi, ordunun insan ve taşıt araçları bakımından kuvvetinin artırılması, yiyecek ve giyeceğinin sağlanması ve düzenlenmesiyle ilgili tedbirler almak ve hazırlıklar yapmak oldu.

 

Birinci, İkinci İnönü Muharebeleri ve iç ayaklanmaları olağan mali kaynaklarıyla karşılayan milli ordunun elindeki imkanlar yeni bir savaşı kaldırabilecek durumda değildi. Kısa bir zaman sonra genel bir saldırıya geçmesi beklenen Yunan ordusuna karşı koyabilecek savunma hazırlıkları için yeni mali kaynaklara ihtiyaç vardı, bu kaynaklar hemen hazır olmalıydı. İngiliz desteğindeki Yunan kuvvetleri taarruza geçene kadar ordumuzun ihtiyaçları görülmüş olmalıydı.

 

Mustafa Kemal, Başkomutan seçildikten iki gün sonra 7-8 Ağustos 1921 tarihlerinde ordunun ihtiyaçlarını en hızlı karşılayacak şekilde düzenlediği Tekalif-i Milliye Emirleri’ni ilân etti.

 

10 emirden oluşan ve ilk 6’sı 7 Ağustos, son dördü ise 8 Ağustos 1921 tarihlerinde ilan edilen Tekalif-i Milliye (Millî Vergiler) ana hatlarıyla şöyledir(Nutuk, 2006, 417-418):

1 nolu emir: Her ilçede kaymakamın başkanlığında, mal müdürü ve ilçenin en büyük askeri amiri ile idare meclisi, belediye ve ticaret odalarının seçtikleri ikişer üyeden oluşan Tekalif-i Milliye Komisyonları kurulacaktır, bu komisyonlara mahallî Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri merkez kurulundan iki üye ile köylerde imamlar ve muhtarlar tabiî üye sıfatıyla bu komisyonlara katılacaklardır. Buradaki hizmetlere karşılık ücret ödenmeyecektir. Tekalif-i Milliye Komisyonları savaş ekonomisine giren ve Tekalif-i Milliye emirlerinde belirtilen malları toplayarak kendisine bildirilen cepheye gönderecektir. Görevinde ihmal gösteren komisyon üyeleri vatana ihanet suçuyla cezalandırılacaklardır.

2 nolu emuir: Ülkede her ev birer kat çamaşır, birer çift çorap ve çarık hazırlayıp Tekalif-i Milliye komisyonlarına teslim edecektir.

3 nolu emir: Tüccar ve halk elinde bulunan çamaşırlık bez, amerikan, patiska, pamuk, yün ve tiftik, erkek elbisesi yapımına yarayan kumaş, kösele, taban astarlığı, sarı ve siyah meşin, sahtiyan, dikilmiş ya da dikilmemiş çarık, fotin, demir kundura çivisi, tel çivi, kundura ve saraç ipliği, nal, nal yapımında kullanılan demir, mıh, yem torbası, yular, belleme, kolon, kaşağı, gebre, semer ve urganların yüzde kırkı bedelleri sonradan ödenmek üzere Tekalif-i Milliye komisyonlarına teslim edilecektir.

4 nolu emir: Tüccar ve halkın elinde bulunan mevcut buğday, un, saman, arpa, kuru fasulye, bulgur, nohut, mercimek, koyun, keçi, kasaplık sığır, şeker, gazyağı, pirinç, sabun, tereyağı, zeytinyağı, tuz, çay ve mum stoklarının yüzde kırkma ordu adına el konacaktır. El konan malların bedelleri daha sonra ödenecektir.

5 nolu emir: Ordu ihtiyacı için evvelce alınan taşıt araçlarının dışında, halkın elinde kalan her türlü taşıt aracıyla, yüz kilometrelik bir uzaklığa kadar, ayda- bir defa olmak üzere parasız askerî nakliyat yapılması mecbur kılınmıştır.

6 nolu emir: Ordunun giyimine ve beslenmesine yarayan bütün sahipsiz mallara el konulmuştur.

7 nolu emir: Halkın elinde bulunan savaşta lüzumlu bütün silah ve cephane üç gün içinde Tekalif-i Milliye komisyonlarına teslim edilecektir. Bu malzeme için ücret ödenmeyecektir.

8 nolu emir: Benzin, vakum, gres, makina, don, saatçi ve taban yağları, vazelin, otomobil ve kamyon lastiği, solüsyon, buji, soğuk tutkal, Fransız tutkalı, telefon makinası, kablo, pil, çıplak tel, yalıtkan maddeler ve bunlar cinsinden malzeme, asit sülfirik stoklarının yüzde kırkına el konulmuştur.

9 nolu emir: Demirci, marangoz, dökümcü, tesviyeci, saraç ve araba yapan esnaf ile imalathaneler tesbit edilecek, bunların üretim, onarım ve yapım güçleri hesaplanacaktır. Ayrıca kasatura, kılıç, mızrak ve eğer yapabilecek zanaatkarlar aranıp tesbit edilecektir. Yukarıda belirtilen esnaf, imalathane ve zanaatkarlar savaş araç ve gereçleri üretim, onarım ve yapımı ile görevlendirilecektir. Sürekli görevlendirilenlere geçimlerine yetecek ücret ödenecektir.

10 nolu emir. Halkın elinde bulunan dört tekerlekli yaylı araba dört tekerlekli at ve öküz arabalarıyla kağnı arabalarının bütün takım ve hayvanlarıyla beraber ve binek ve topçeker hayvanları, katır ve yük hayvanları, deve ve eşek sayısının yüzde yirmisi bedeli sonra ödenmek üzere ordu adına alınacaktır.

 

Türk Kurtuluş Savaşı, emperyalist saldırılara karşı yürütülen silahlı bir karşı çıkıştır. Bu mücadele boyunca ülke içindeki Müslüman olmayan azınlıklar, düşman ülkelerle aynı safta yer almışlardır. Rum, Levanten ve Ermeni sermayedarları, açıkça Türkiye’ye karşı durmuşlardır. O nedenle bu savaş, Anadolu Türk halkının katkısı ve desteği ile yürütülmüştür (Boratav, 1982, 8-9; Zürcher, 2000, 222-241)).

 

2.1.2.Tekalif-i Milliye Emirleri’nin Uygulanışı

 

Sırtını İngilizlere dayayarak her türlü ihtiyacı karşılanan Yunan ordusu önünde gerileyen ve Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilen Türk ordusunun ne kadar ihtiyaç içinde olduğunu anlamak için Tekalif-i Milliye ile halktan istenen malzemelere bakmak yeterli olacaktır. Öyle ki, Türk ordusunun üstünde elbisesi, ayağında ayakkabısı, yiyecek ekmeği, silahı ve cephanesi kalmamıştı. Bir çivi bile halktan istenmekteydi. Bu durum düzelmeden, malzeme olarak takviye olmadan ordunun başarılı olması düşünülemezdi.

 

Bu nedenle yayınlanan Tekalif-i Milliye Emirlerinin uygulanması için birinci emirde nasıl kurulacağı açıklanan komisyonlar her tarafta kuruldu ve hemen çalışmalarına başladı. Bu komisyonlar el koydukları mallara karşılık senet niteliğinde tutanaklar verdiler. Bu tutanaklarda yazılı malların bedelleri zaferden sonra hak sahiplerine belli bir düzen dahilinde ödenmiştir. Komisyonlardan başka, bu emirlerin yerine getirilmesini sağlamak için kurulan İstiklal Mahkemeleri de Kastamonu, Samsun, Konya, Eskişehir bölgelerine gönderildi. Ayrıca Ankara’da da bir İstiklal Mahkemesi bulunmaktaydı.

 

 “Bununla beraber İstiklal Mahkemeleri tutanakları incelendiğinde Tekalif-i Milliye emirlerinin uygulanmasından doğan zorlamaların ve cezalandırmaların bir iki olayla sınırlı olduğu görülmektedir. Gerçi her Tekalif-i Milliye Komisyonu ilgili emirleri ve istekleri halka duyururken gerektiğinde zora başvurulacağını, stoklarındaki mal miktarını gizleyenlerin vatana ihanet suçu işlemiş sayılacaklarını belirterek halkın dikkatini çekmiş, gerekli uyanlarda bulunmuştur. Ancak uygulamalar sırasında zora başvurmayı gerektiren olaylara çok az rastlanmıştır. Bu durum verebileceklerinin sınırına ulaşmasına rağmen halkın Kurtuluş Savaşını zafere ulaştıracak mali ve maddi mükellefiyetlere ve fedakârlıklara içtenlikle katıldığını göstermektedir”.

 

Bu uygulama sonucunda halktan beklenen gelir elde edilmiş ve bu gelirin verdiği maddi ve manevi destek Türk ordusunun başarılı olmasında büyük rol oynamıştır (Avcı, 2008).

 

2.1.3.İstanbul’dan Gelen Yardımlar

 

İstanbul Hükümeti’nde görev alan ve milli mücadeleye sıcak bakan bazı bakanların, Kuva-i Milliye’ye katkıları olmuştur. Özellikle Harye Bakanı Cemal Paşa, lojistik destek sağlamıştır. İstanbul’da milli mücadele adına gizli örgütler kurulmuştur. Heyet-i Temsiliye döneminde (4 Eylül 1919-23 Nisan 1923) Anadolu’ya çok sayıda silah ve cephane kaçırılmıştır. Örneğin; Denizli ili valisi Faik Bey, 1919’da İstanbul’a gelmiş ve Harbiye Bakanı Cemal Paşa ile görüşmüştür. Faik Bey’in 7 Eylül 1919’da Hacı Şükrü Bey’e yazdığı bir mektupta, Cemal Paşa sayesinde 800 adet mavzeri Adapazarı istikametinden Denizli’ye hayvanlar la naklinin sağlandığını yazmıştır. Ayrıca Refet Paşa 22 Şubat 1920’de Atatürk ve Ali Fuat Paşa’ya birer mektup yazmıştır. Bunun sonucunda Refet Bey’e 7.000 Lira gönderilmiştir.

 

Gelibolu’nun Akbaş mevkiinde Fransızların denetiminde bulunan depolardan, çok sayıda silah ve mühimmat kaçırılmıştır. 26-27 ocak 1920 gecesi 30 kadar Kuva-i Milliye askeri Akbaş Cephanesi’ni basmıştır. 8.000 adet tüfek, 5.000 sandık cephane ve 200’e yakın ağır makinelı tüfek deniz yoluyla Anadolu’ya kaçırılmıştır (Yalçın vd, 2002, 337-338).

 

2.1.4.Genel Borçlar (Duyun-ı Umumiye) ve Tütün Tekeli (Reji) Ambarları

 

Osmanlı Devleti 19. yüzyılda dışarıdan çok borç almıştır. Hükümet, vadesi gelen borçların ödeyememesi nedeniyle, 20.12.1881’de “Muharrem Kararnamesi” yayınlanmıştır. Bu kararnameye göre devlete ait birçok gelir kaynakları, yabancı devletlerin kontrolüne bırakılmıştır. “Duyun-ı Umumiye” (Genel Borçlar) adıyla bir idare kurulmuştur. Bu idare çok kısa bir zamanda 720 acente ve 5.000’in üzerinde personele ulaşmıştır. Devlete ait tütün tekeli de bu idareye bırakılmıştır.

 

Ankara Hükümeti tarafından 1920 yılında çıkarılan Genel Denge (Muvazene-i Umumiye) Kanunu ile Genel Borçlar İdaresi ve Tütün Tekeli gelirlerine savaş süresince el konulmuştur Eldem, 1994, 201).

 

57. Tümen Komutanı Şefik bey, Genel Borçlar İdaresi’ne ait ambarlardan buğday ve hayvan yemine el koymuştur. İdare bu olayı protesto ve şikayet etmiştir. Ancak bir sonuç alamamıştır. El konulan buğday ve hayvan yemleri, Denizli ve Ankara’ya gönderilmiştir. Isparta ve civarındaki ambarlardan buğday ve arpalara el konulmuş ve bunlar 57. Tümen Komutanlığı’na gönderilmiştir (Köstüklü., 1990, 183-185).

 

Tütün Tekeli’ne ait depolardaki tütünlere el konulmuş ve satılmıştır. Elde edilen paralar, Kuva-i Milliye’nin ihtiyaçlarında kullanılmıştır (Yalçın vd., 2002, 339).

 

2.2.Yurt Dışı Kaynaklar

 

Türk Kurtuluş Savaşı’nda bazı ülkeler tarafından Türkiye’ye yardım edilmiştir. Bu ülkeler Sovyet Rusya, Fransa, İtalya, Hindistan, Hindistan, Azerbaycan ve Kıbrıs’tır.

 

2.2.1.Sovyet Rusya’nın Yardımları

 

Henüz işgalci güçler ile savaşan ve yeni bir devlet kurma çabasını da ihmal etmeyen Atatürk ve ekibi, askeri ve ekonomik yardıma büyük gereksinim duymaktadır. Bu yardım ise ancak doğudan gelebileceği düşünülmektedir (Sonyel, 1987(a), 172-173; Sonyel, 1991, 49). O nedenle Bolşevik Rusya ile Türk Kurtuluş Savaşı arasında çok yakın bir ilişkinin olduğu öne çıkarılmıştır (Oran, 2008, 167).

Türk Kurtuluş Savaşı’nda en büyük yardım, Sovyet Rusya’dan gelmiştir. O dönem içinde Sovyet Rusya’nın Türklere yakınlığının üç nedeni vardır (Palamut, 1981, 134-135).

 

Birincisi: Hem Türklerin ve hem de Rusya’nın ortak düşmanı o günün sömürgeci ülkelerdir. O nedenle “Düşmanımın düşmanı, dostumdur” prensibine göre Rusya, Türklere yakındır. İster istemez iki ülke arasında bir yakınlık, karşılıklı anlayış ve sempati doğmuştur (Unay, 1981, 29; Kili, 1995, 95).

 

İkincisi: Sosyalist rejimin yayılmasında Türkler önemli bir rol üstlenebilir (Tekin, 1999, 188). Çünkü emperyalizme karşı mücadelede Türklerin ‘sosyal ihtilal’ gerçekleşeceğine inanılmaktadır. 1-8 Eylül 1920’de Bakü’de Doğu Milletleri Kongresi’nde Rus delege Mutişev’in şu sözleri ilginçtir: “Mustafa Kemal’in hareketi, milli bir kurtuluş hareketidir. Biz bu hareketi destekliyoruz. Çünkü emperyalizme karşı yaptığımız mücadele sona erecek ve Türk Kurtuluş Hareketi bir sosyal ihtilale dönüşecektir”

 

Üçüncü neden ise: Sovyet Rusya’nın dünyada yalnız kalmasıdır. Bu yalnızlığı gidermek için doğu ülkelerinin sempatisini kazanmak istemektedir.

 

Atatürk henüz Anadolu’ya (Samsun) adım atar atmaz, Sovyet Rusya,  Albay Budiyenni başkanlığında bir heyet gönderir. Havza’da Atatürk ile görüşme yapılır. Albay Budiyenni ülkesinin para, silah, cephane ve gerekirse deniz gücü dahi gönderebileceğini söyler. Karşılığında ise padişahlık ve halifeliğin kaldırılması ve komünizmin Türkiye’de ilan edilmesidir.

 

Atatürk Sivas Kongresi’nden (4-11 Eylül 1919) sonra, Halil Paşa’yı Rusya’ya gönderir. Halil Paşa, Moskova’da Dışişleri Komiseri Chicherin ile görüşür. Temmuz 1920’de 100 bin altın ruble ile Anadolu’ya döner. 8 Eylül 1920’de altınlar Erzurum’a getirilir. Burada bulunan hastanenin baskülünde tartılır ve ikiyüz kilosu Doğu Ordusu için ayrılır. Geri kalanı Ankara’ya gönderilir. Ayrıca Sovyet Rusya silah ve cephane yardımında da bulunmuştur. 38.136 adet tüfek, 44.587 sandık tüfek mermisi, 66 adet top, 141.173 adet top mermisi ve 3000 adet süngü, 1.500 adet kılıç, 20.000 gaz maskesi, 4.000 adet el bombası, 327 adet makinelı tüfek Eylül 1920’de Trabzon’a ulaştırılmıştır (Müderrisoğlu, 1974, 542; Armaoğlu, 2005, 313).

 

1920 yılında Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey başkanlığındaki bir heyet, Moskova’ya gitmiştir. Ruslarla yapılan görüşmeler uzun sürmüştür. Ekonomi Bakanı Yusuf Kemal Bey, görüşmeler hakkında bilgi vermek amacıyla, 6 Ekim 1920’de 100 milyon altın rubleyi de beraberinde getirmiştir (Palamut, 1981, 137).

 

Sovyet Rusya’dan gelen 100 milyon altın ruble aslında Buhara Cumhuriyeti tarafından temin edilmiştir. Dönemin Buhara Cumhurbaşkanı Osman Kocaoğlu ile Sovyet Rusya Devlet Başkanı Lenin ile 1920 yılında Kremlin Sarayı’nda bir görüşme yapar. Bu görüşmede Osman Kocaoğlu, Anadolu’daki savaş için Türkler’e 100 milyon altın ruble vermeyi kararlaştırmıştır. Osman Kocaoğlu, Buhara’ya döner dönmez mecliste görüşmeler yapmış ve parayı Rus Hazinesi’ne teslim etmiştir (Yalçın, 2002, 341).

 

 Aynı heyet Moskova’da Rusya ile 16 Mart 1921’de Moskova Anlaşması’nı imzalamışlardır. Ülkeye dönerlerken Yusuf Kenan Bey ve Dr. Rıza Bey, 4 milyon altın rubleyi de beraberinde getirmişlerdir (Palamut, 1881, 137).

 

2.2.2.Fransa’nın Yardımları

 

Mart 1921’de Londra Konferansı’na giden Dışişleri Bakanı Bekir Sami Bey başkanlığındaki heyet, Avrupa’nın üç büyük gücü İngiltere, Fransa ve İtalya temsilcileri ile yakın temaslarda bulunmuştur (Kocabaş, 1990, 385). Fransızlar, ülkeden çekilmek için birtakım ayrıcalıklar istemişlerdir. İtalya tarafından işgal edilen İzmir ve Trakya’dan geri çekilmek karşılığında; çeşitli illerdeki (Antalya, Burdur, Muğla, Isparta, Afyon, Kütahya, Aydın ve Konya) kamu girişimlerinden pay almak istemiştir. Ayrıca Fransızlar Ereğli kömür madeninin işletilmesinin Türk-İtalyan işbirliğinde oluşturulan bir şirkete verilmesini istemiştir (Bayur, 1973, 87)

 

Fransızlar Mondros Mütarekesi ve Paris Kongresi’nden sonra Güney Anadolu’da birçok yeri işgal etmişlerdir. İngiltere ile aralarında gizli bir husumet vardır. Arap ve Ermeni milliyetçiliğini desteklemiştir. Fransızlar 20 Ocak 1920’de Maraş’ta Kuva-i Milliye birlikleri ile yaptığı çarpışmada, yenik düşmüşlerdir. Ayrıca Urfa, Antep ve Adana’da yenilgi yaşamışlardır. Hatta Adana’da 800 kişilik bir Fransız birliği esir alınmıştır. Fransa gerek bu yenilgilerden, gerek I.Dünya Savaşı’ndan beri sürekli dışarıda savaşmaktan ve gerekse Pierre Loti, Claude Farrere gibi aydınların Türk Kurtuluş Savaşı’ndan övgüyle bahsetmeleri nedenleriyle, Türkler ile savaşmayı bırakmışlardır.

 

Fransa, Türkiye Büyük Millet Meclisi ile 20 Ekim 1921’de Ankara Anlaşması’nı imzalamıştır. Fransızlar Türkiye’yi terk ederlerken birçok silah ve cephaneyi bırakmışlardır. Bunlar: 10.089 adet tüfek, 1.505 sandık tüfek mermisi ve 10 adet savaş uçağıdır.

 

2.2.3.İtalya’nın Yardımları

 

İtalya, Sovyet Rusya veya Fransa gibi silah, cephane veya para yardımında bulunmamıştır. İşgal ettiği Anadolu topraklarında birtakım teşvik ve yardımlarda bulunmuştur. Bunlar (Selek, 1976, 453-454): Posta teşkilatı kurmak, okullar açmak, Çiftçi ve tüccarlara kredi vermek, İşgalden kaçan göçmen ve muhtaçlara yardım etmek, Türk Hükümeti memurlarının bulamadığı malları sağlamak, bozuk yol ve camileri onarmaktır.

 

2.2.4.Hint Müslümanlarının Yardımları

 

Osmanlı Devleti topraklarının, I.Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’nın sömürgeci devletleri tarafından paylaşılması ve İstanbul’un işgal edilmesi, Hindistan Müslümanlarını harekete geçirmiştir. Hintliler Hint Hilafet Komitesi’ni (Indian Commitee of the Caliphate) oluşturmuşlardır (Sonyel, 1987, 185). Bu komite, Türk Devletinin bağımsızlığının sağlanması ve korunması amacıyla, Mart 1920’de Lloyd George ile görüşmek üzere Londra’ya bir heyet göndermişlerdir. Bu heyet, Londra’da Türkiye’nin işgalini protesto etmiştir (Palamut, 1981, 141-142).

 

Bu komite 8-10 Temmuz 1921’de Karaçi’de ‘Bütün Hindistan Hilafet Konferansı’ düzenlemiştir. Bu konferansta Anadolu’daki Müslümanların milli mücadelesine katkı olarak yardım toplanmıştır. Bu kampanyada Hintli Müslüman kadınlar değerli takılarını vermişlerdir. Eski eşyalarla evlenmeyi tercih etmişlerdir (Palamut, 1981, 142). Ayrıca Anadolu’daki mücadeleyi desteklemek için gelen Hindistan Müslümanlarının temsilcileri, İstanbul, Trakya ve Anadolu’nun Türklere kalmasını istemişlerdir (İstiklal Harbi Gazetesi, 19 Mayıs 1919, 3; Lewis, 1984, 263).

 

Aralık 1921’den Ekim 1923’e kadar Hint Hilafet Komitesi’nden gelen yardımların toplamı 130.250 İngiliz Sterlinidir. Gönderilen bu paraların bir ksmı ordunun ihtiyaçları için kullanılmıştır. Bir kısmı için Osmanlı Bankası’nda özel bir hesapta tutulmuştur. Bankada tutulan bu para ile Türkiye İş Bankası kurulmuştur (Yalçın, 2002, 345). Nitekim Türkiye İş Bankası, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin kalkınma ve sanayileşmesinde önemli roller üstlenmiştir. Sanayileşmek için kurulan demir-çelik, şeker, çimento gibi fabrikaların finansman ihtiyacını karşılamıştır (Şahin, 2006).

 

2.2.5.Azerbaycan’ın Yardımları

 

Çarlık Rusyası’nın yerine geçen Bolşevikler, halklara özgürlük vaat ettikleri için, Azerbaycan’ a Türkiye’nin de yardımıyla 28 Mayıs 1918’de bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Ancak bu bağımsızlık 27 Nisan 1920’de Rusya’nın hakimiyeti ile son bulmuştur. Üç yıllık bağımsızlığı süresince Azerbaycan, Türkiye’nin bağımsızlık mücadelesi için yardımda bulunmuştur. 29 Mart 1920’de petrol poliçeleri ile birlikte toplam 1.500.000 Fransız Frangı yardım etmiştir. Bu yardım 2 Ekim 1920’de Dışişleri Bakanı Ahmet muhtar Bey’e teslim edilmiştir. Yardımın içeriğinde şunlar vardır: 19.000 Osmanlı altını, 1.000.000 Fransız Frangı ve 8 parça petrol poliçesi bulunmaktadır (Yalçın, 2002, 346). Ayrıca Doğu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’ya, yetim Türk çocuklarının eğitimleri için 500 adet yüzlük Osmanlı altını verildiği ve bunun için Ankara Hükümeti’nin teşekkürlerini ilettiği bilinmektedir (Yalçın, 2002, 346).

2.2.6.Kıbrıs Türklerinin Yardımları

Kıbrıslı Türkler, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, I.Dünya Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı’nda yardımlarda bulunmuşlardır. Başta basın yoluyla kamu oyu oluşturulmuştur. Söz, Doğru Yol, İrşad ve Ankebut gazete ve degilerinde milli mücadele konusu işlenmiştir. Tiyatro, sinema, kermes ve cami vaazlarında milli mücadele lehine kamuoyu oluşturulmuştur. Bu faaliyetler sırasında yardımlar toplanmış ve Anadolu’ya gönderilmiştir. Sadece parasal yardımlarda değil, bizzat özellikle Yunanlılara karşı savaşmak için asker de göndermişlerdir.

 

2.3.Savaş Yılları Bütçeleri

Yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni kuran irade, Kurtuluş Savaşı sırasında kamu maliyesinde bağımsızlığını ilan ile işe başlamış ve Lozan Anlaşması, bu bağımsızlığa bir senet olmuştur. Kapitülasyonların kaldırılması, Duyun-u Umumiye’nin ödeme planına bağlanması, Reji İdaresi’ne son verilmesi, demiryollarından başlayarak yabancı sermayenin millileştirilmesi, vergilendirme yetkisinin ve yargısının tam olarak kazanılması, senyoraj hakkının elde edilmesi ve Merkez Bankası’nın kurulması gibi peşi sıra gelişen olaylar; kamu maliyesinin bağımsızlığının sonuçlarındandır (Akalın, 2008:1).

1920-1923 yıllarını kapsayan bütçelerin ortak özelliği, savunma harcamalarının ağırlığını taşımalarıdır. Bu dönem bütçeleri olağanüstü koşullar dolayısıyla süreleri içinde hazırlanamamış ve yürürlüğe girememiştir. Yapılan harcamalar, avans kanunlarıyla karşılanmıştır. Ayrıca ek ödenek yasaları çıkarılmıştır.

 

Gelir toplama yetkisi başlangıçta Müdafa-i Hukuk Cemiyetleri, Temsil Heyetleri ve Kuva-i Milliye komutanlarına aittir. Ancak hemen sonra gelirlerin merkezi idareden toplanması uygulamasına başlanmıştır. Maliye Bakanlığı, Merkez Bankası konumundaki Osmanlı Bankası’ndan avans alabilecektir. Dış borç ödemeleri, savaş sonuna kadar ertelenmiştir.

 

Devlet gelirleri içinde en önemli kaynaklar: dolaysız vergiler, tekel gelirleri ve devlet malları gelirleridir. Örneğin tarım ve hayvancılıktan alınan vergiler, bütçe gelirlerinin yaklaşık %40’ını oluşturmaktadır. Bütçe harcamalarının yaklaşık olarak %65-70’ini savunma harcamalarına gitmektedir (Duru, 1982, 315-317).

 

Savaş döneminin güçlüklerine rağmen yurtiçi ve yurtdışı kaynakların rasyonel kullanımına azami dikkat edilmiştir. Kaynakların amaçlar dışında kullanımı önlenmiştir (Tekin, 2000, 248).

 

3.SONUÇ

 

1914-1918 yılları arasında yaşanan I.Dünya Savaşı, birçok ülkenin kaderini değiştirmiştir. Savaş sonrasında Osmanlı devleti sınırları daralmıştır. Ancak savaştan galip ayrılan İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti’nin elinde kalan son toprak parçası Anadolu’yu da paylaşmaya başlamışlardır. Devletin ordusu dağıtılmış ve silahlarına el konulmuştur. Ülkeyi işgal eden galip devletlere karşı Anadolu halkı başlangıçta birbirinden bağımsız yerel milis kuvvetleri oluşturmuşlardır. Anadolu’da iki ayrı hükümet oluşmuştur. Osmanlı Devleti’ni temsil eden İstanbul Hükümeti ile bağımsızlık mücadelesi için savaşmayı kararlaştıran Ankara Hükümeti vardır. Ankara Hükümeti’nin lideri olan Mustafa Kemal Atatürk, işgale karşı direnen halkın sesi olmuştur. Yerel milis güçlerini birleştirerek, düzenli orduya geçişi sağlamıştır. Ordunun silah, cephane ve iaşe ihtiyaçları, yurt içi ve yurt dışından gelen yardımlarla sağlanmıştır.

 

Yurt içi kaynaklarının toplanması için Milli Gelirler (Tekalif-i Milliye) Teşkilatı kurulmuştur. Türk halkı, kendi bağımsızlık mücadelesini, yine kendi imkanları ile finanse etmiştir. Ayrıca başta Sovyet Rusya olmak üzere, Fransa, İtalya, Hintli Müslümanlar, Azerbaycan halkı, Kıbrıslı Türkler, Buhara Cumhuriyeti, Türk halkının bağımsızlık mücadelesine maddi ve manevi destekte bulunmuşlardır.

 

Türk Kurtuluş Savaşı, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temelini oluşturmuştur. Bu savaş, daha ziyade kendi imkanları ile savaşmış ve bu savaşı kazanmış olan bir milletin, tam bağımsızlığını elde etmesine ve tüm dünyaya örnek olmasına neden olmuştur.