Stajyer öğrencilerin üniversitelerinin bu bölgede olmasının büyük etkisi ile yoğun olarak Ege bölgesi içerisinde ikamet ettikleri görülmektedir.

Demografik bilgilerden “Ailenin Gelir Düzeyi” sorusu 60 öğrenci ile 250-751 milyon aralığında yoğunlaşmış olup, 23 öğrencinin ailesinin gelir düzeyi 250 milyon ve altında, 17 öğrencinin de 751 milyonun üzerinde “Aile Gelir Düzeyi” ne sahip olduğu görülmektedir.

Ankete katılan öğrencilerin geçimlerini karşılama alternatifleri arasında ilk iki sırayı %33 ile “Ailemden yardım alıyorum” ve %19 ile de “Hem çalışıp hem okuyorum” oluşturmaktadır.

Üniversitelerimizde Turizm – Otelcilik eğitimi veren bölüm ve programlarda meslek stajlarının yapılmasına ilişkin farklı yönetmelik ve hükümler bulunmaktadır. Ön lisans öğrencilerinin 1. sınıf sonunda veya  2. sınıf yaz tatilinde meslek stajlarına başlamaları söz konusudur. Lisans öğreniminde ise zorunlu meslek stajı her yıl sonunda gerçekleştirilebilmektedir.

Ankete katılan öğrencilerin 70’i 1. sınıf sonunda, geriye kalan 30 öğrenci ise 2 ve daha üst sınıflarda meslek stajlarını gerçekleştirmişlerdir.

 

Tablo 4: Meslek Stajlarının Gerçekleştirilmesi Durumuna Göre İşletme Türleri

Tablo 4’den da izleneceği gibi 63 öğrenci konaklama işletmelerinde, 21 öğrenci A grubu seyahat acentelerinde, 14 öğrenci yiyecek-içecek işletmelerinde ve 2 öğrenci ise hava meydanı işletmelerinde meslek stajlarını yapmış durumdadır.

Turizm eğitimi alan öğrencilerin meslek stajlarını yaptıkları işletme türü Tablo 4’ de verilmekle beraber, ankete katılan öğrencilerin 36’sı 60 gün, 19’u 75 gün, 16’sı 90 gün, 15’i ise 120 gün ve 14’ü de 120 günün üzerinde staj günlerini tamamlamıştır.

Meslek stajının gerçekleştirildiği departmanlara göre dağılımı ise Tablo 5’de yer almaktadır.

Tablo 5: Meslek Stajlarının Gerçekleştirildiği Departmanların Öğrencilere Göre Dağılımı

Ön lisans ve lisans programı öğrencilerinin meslek stajını yapacağı işletmelerin şekil şartlarını belirleyen “Meslek Staj Komisyonları” aynı zamanda sektör işletmeleri ile de eğitim öğretim programlarının bütünlüğü ve güncelliği açısından karşılıklı iletişimlerini sürdürmektedir. Bu iletişimlerle elde edilen  stajyer öğrenci kontenjanları bilgisi de öğrencilere sunulmakta ve öğrencilerin de onayı alınarak sahip oldukları  deneyim ve bilgi düzeylerinin yoğunluğu ile örtüşen departman ve pozisyonlarda meslek stajı çalışmalarını yapmaları sağlanmaya çalışılmaktadır.

 

Tablo 6: Stajyer Öğrencilerin Staj Yerlerini Belirleme Şekillerine Göre Dağılımı

Ankete katılan 75 öğrenci staj yerini kendisinin bulduğunu belirtirken, 19 öğrenci okulun sunduğu seçenekleri değerlendirdiğini, 4 öğrenci ailesine ve arkadaşlarına yakın bir yeri seçtiğini ve 2 öğrenci ise de daha önce çalıştıkları bir iş yerini tercih ettiklerini ifade etmişlerdir.

Öğrencilerin staj yerini belirlemede etkilendiği bireysel etmenler Tablo 7’de verilmektedir.

Tablo 7: Staj Yerlerinin Belirlenmesinde Etkili Olan Bireysel Etmenlerin Stajyer Öğrencilere Göre Dağılımı

Stajyer öğrenci açısından ister okul, ister kendi olanakları ile staj yeri belirlenmiş olsun, staj yerinin belirlenmesindeki bireysel etmenler de göz önüne alınarak işletmeler açısından vaad edilen işletme olanaklarının öğrenci üzerindeki etkisi ise Tablo 8’de  yer almaktadır.

Tablo 8: Vaad edilen işletme olanaklarının etkisi

 

Tablo 8’de de görüldüğü üzere stajyer öğrenci üzerinde etkili olan üç durum önceliklerine göre şöyle sıralanabilir:

-        %19 ile “departman seçimi - işe devam - çalışma saatleri - iş pozisyonu ve sigorta” 1.sırada,

-        %17 ile “Ücret – beslenme - departman seçimi - barınma ve çalışma saatleri” 2. sırada,

-         %16 ile “Seçtiğim departmanda görev alacak olmam” 3.sırada yer almaktadır.

Meslek stajının gerçekleştirildiği işletme, departman ve süre açısından öğrenciye, “staj yaptığı işletmede ücret sorunu yaşayıp yaşamadığı sorulmuş” ve 37 öğrenci EVET cevabı ile yaşadığını, 63 öğrenci ise HAYIR cevabı ile yaşamadığını belirtmiştir.

Tablo 9: Stajyer Öğrencilerin Stajları  Süresince Yaşadıkları Ücret Sorunlarına Göre Dağılımı

Meslek stajında bulunan öğrencilerin çalıştıkları işletmelerde yaşadıkları ücrete dayalı sorunlar detaylı olarak Tablo 9’ da görülmektedir. Ücrete ilişkin sorun yaşadığını belirten 37 öğrencinin odaklandığı durumlar ise:

-        1.sırada %35.1 ile “ücret düzeyinin yetersizliği”,

-        2.sırada %29.7 ile “vaad edilen miktarın ödenmediği”,

-        3.sırada %27.0 ile “ödemelerin düzenli olmadığı”,

-        4.sırada da %8.1 ile “fazla mesai ve tip-boxların dengeli dağıtılmadığı” olarak  ortaya çıkmıştır.

 

Ankete katılan öğrencilerin 39’u staj süresince bulunduğu işletmede sigortalı çalıştırılma sorunu yaşadığını belirtirken, bu sorunu yaşamayan öğrenci sayısı da 61’dir.

 

Tablo 10: Stajyer Öğrencilerin Stajları  Süresince Yaşadıkları Sigortalı Olma Durumlarına Göre Dağılımı

 

 

Staj yerini belirlemede öğrenci için önemli bireysel etmenlerden olan beslenme ve ulaşım sorunlarına ilişkin sorun yaşayan öğrenci sayısı 25 kişi olup, 75 kişi bu konuda sorunla karşılaşmadığını belirtmiştir.

 

Tablo 11: Stajyer Öğrencilerin Stajları  Süresince Yaşadıkları Beslenme ve Ulaşım Sorunlarına Göre Dağılımı

Beslenme ve ulaşım ile ilgili sorun yaşadığını belirten 25 öğrencinin 24’ü yaşadığı sorunun odaklandığı durumlarla ilgili şu bilgilere ulaşmamızı sağlamıştır:

-        %29.2 ile 1.sırada yer alan beslenme ve ulaşım sorunu, “ulaşım ile ilgili herhangi bir ödemenin yapılmadığı”,

-        %20.8 ile 2.sırayı paylaşan beslenme ve ulaşım sorunu “personel yemeklerindeki çeşit azlığı ve personel yemeklerinin hazırlandığı ortamın yeterli hijyene sahip olmaması”,.

-        %16.7 ile 3.sıradaki beslenme ve ulaşım sorunu “yemek saatlerine uyulmaması”,

-        %12.5 ile 4.sıradaki beslenme ve ulaşım sorunu ise “personel yemeklerinin çalışanların performansına göre hazırlanmadığı” olarak yer almaktadır.

Stajyer öğrencilerin hizmet üreteceği işletmedeki çalışma verimini direkt olarak etkileyen ve çalışma motivasyonunun azalması ve artmasında önemli bir unsur olan barınma konusunda yaşanan sorunları tespit etmek amacıyla sorulan soruya 20 öğrenci EVET cevabını vererek sorun yaşadığını, 80 öğrenci de HAYIR cevabı vererek sorun yaşamadığını belirtmiştir.

 

Tablo 12: Stajyer Öğrencilerin Stajları  Süresince Yaşadıkları Barınma Sorunlarına Göre Dağılımı

Barınma sorunu olan 20 öğrencinin 19’u bu soruna neden olan etmenleri Tablo 12’de görüldüğü haliyle detaylandırmıştır:

-        %36.8 ile “barınma ortamlarındaki kapasite yetersizliği” 1. derecede,

-         %26.3 ile “vaad edilen barınma olanaklarının yerine getirilmesi ve barınma ortamlarının sağlık ve hijyene uygun olmaması”  2. derecede,

-         %10.5 ile “barınma yerinin bulunmaması” ise 3. derecede bir sorun olarak ifade edilmiştir.

Turizm sektörü işletmelerinin mevsimsellik gösteren çalışma dönemlerine sahip olduğu ve bu dönemlerdeki çalışma saatlerinin değişkenliği öğrenciye eğitim öğretim çalışmaları süresince okullarda  aktarılan bir  bilgidir. Bu dönemlerin yine mevsim ve beklentilere göre farklılığı  ayrıca vurgulanarak öğrencilerin çalışma saatlerinin bölge, işletme ve yaşanılan pozisyona bağlı sorumluluklar nedeniyle değişebilirliğini algılamaları da sağlanmaya çalışılmaktadır.

Ankete katılan 37 öğrenci çalışma süre ve saatleri ile ilgili sorun yaşadığını belirtirken, 63 öğrencinin ise böyle bir sorunu bulunmamaktadır.

        

 

Tablo 13: Stajyer Öğrencilerin Stajları  Süresince Yaşadıkları Çalışma Saati İle İlgili Sorunlara Göre Dağılımı

Tablo 13’ de çalışma süre ve saati açısından yaşanan en önemli sorunun  %78.4 ile “Çalışma saatlerinin uzunluğu” olduğu gözlemlenirken, 2. sırada da %10.8 ile “Çalışma saatlerinin düzensizliği ve haftalık izin kullandırılmaması” yer almıştır.

 

Turizm eğitimi alan ön lisans öğrencileri teorik bilgilerin yanı sıra kapsamlı bir uygulama eğitimini   fiziken yaşayarak edinmektedirler. Bu nedenden dolayı stajyer öğrenciler daha çok kendi bilgi ve birikimleri ile örtüşen bir görev alanında çalışmayı tercih etmekte ve arayışlarını bu yönde  sürdürmektedirler. Lisans öğrencileri ise aldıkları teorik ve uygulamalı bir takım bilgilerinin yanında yönetici yardımcılığı ve karar verme pozisyonları ile ilgili eğitimlerle de donatıldıklarından staj süresinde görev alanları ile ilgili beklentilerinde ön lisans öğrencileri ile farklılık göstermektedirler.

 

Çalışmaya katkı veren 70 öğrenci görev alanı ile ilgili sorun yaşamadığını belirtirken, 30 öğrenci de görev alanında sorun yaşadığına dikkat çekmiştir.

 

Tablo 14: Stajyer Öğrencilerin Stajları  Süresince Yaşadıkları Görev Alanları İle İlgili Sorunlara Göre Dağılımı

Tablo 14, dikkatle izlendiğinde görev alanı ile ilgili yaşanan sorunları şöyle özetlemek olanaklıdır. Bu soruya EVET cevabı veren 30 öğrencinin;

-        %26.7 ile “başka görev alanlarında çalıştırılmayı” sorun olarak 1. sırada,

-        %20 ile “başka departmanlardaki üstlerin kendilerine müdahalesini” 2. sırada,

-        %16.7 ile “aynı işi yapan personel arasında ayırım yapıldığını” 3. sırada,

-        %13.3 ile “başka görevlerde çalıştırılma ve işin tanımının yapılamamış olması ve personel arasında ayırım ile diğer departmanlardan aldıkları müdahaleyi” 4. sırada ifade ettiği görülmektedir.

Bu soru ile bağlantılı ve önemli olan bir diğer konu da staj yapılan departmandaki yöneticinin pozisyonu ve dolayısıyla da eğitim durumudur. Ankete katılan 100 öğrenciden 97’si bağlı bulunduğu üst yöneticinin pozisyonunu belirtmiş olup, Tablo 15’de yer almaktadır.

 

Tablo 15: Staj Yapılan İşletmelerde Bağlı Bulunulan Üst Yöneticilerin Pozisyonlarına Göre Dağılımı

Tablodan da izleneceği gibi 30 kişi ön büro yöneticisi, 21 kişi servis yöneticisi, 9 kişi personel yöneticisi, 6 kişi de muhasebe departman yöneticisidir.

 

Tablo 16’daki bilgiyi önemli kılan bir diğer etmen de bağlı bulunan üst yöneticinin eğitim durumudur. Ankete cevap veren öğrencilerin cevapları incelendiğinde bağlı bulunan üst yöneticinin eğitim düzeyi olarak 58 kişinin üniversite mezunu olduğu, 25’inin de lise mezunu olduğu görülmektedir.

 

Tablo 16: Stajyer Öğrencilerin Staj Yaptıkları İşletmelerde Bağlı Bulundukları Üst Yöneticilerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı

Anket formunda, meslek stajını tabii olduğu üniversitenin hükümleri uyarınca tamamlamış olan öğrenciye sorulan bir diğer kritik soru da, staj süresinin tamamladıktan sonra aynı iş yerinde ve görev alanında çalışmaya devam edip etmediğidir.

Ankete katılan öğrencilerden 52’si aynı iş yerinde ve görev alanında çalışmaya devam ettiğini, 48’i ise devam etmediğini belirtmiştir. Aynı iş yerinde çalışmaya devam etmek için geçerli olabilecek bazı koşulları tespit edebilmek amacıyla sorulan soruya verilen cevaplar Tablo 17’de görülmektedir.

 

Tablo 17: Stajyer Öğrencilerin Staj Süreleri Bittikten Sonra Aynı İş Yerinde Çalışma Nedenlerine Göre Dağılımı

Aynı iş yerindeki çalışmasını sürdüren 52 öğrencinin 18’i “kendi isteği ile çalışmayı tercih ettiğini” belirtirken, 11’i ise “mesleki bilgimi geliştirmek - kariyerimi tamamlamak” amacıyla devam ettiğini vurgulamaktadır. Stajdan sonraki sürenin zorunlu tutulması, maddi ihtiyaçlar, işletmenin sunduğu avantajlar ise öğrenci tarafından daha az önemsenmiştir.

Eğitim öğretim programlarına ciddi bir destek niteliği taşıyan meslek stajı, hem öğretici hem de öğrenci açısından bilgilerin pekiştirilmesi, güncellenmesi ve değerlendirilmesi gibi pek çok avantajı da içersinde barındırmaktadır. Önemli bir dezavantajı görev alanı ile ilgili tanımlama oluşturamamış bir ön lisans ve lisans öğrencisi açısından yaşanabilecek çeşitli uyumsuzluklar sonucunda meydana gelebilecek olumsuz motivasyon olacaktır. Böylesi bir durumda öğrenciyi yeniden eğitim öğretime kazandırmak eğitici açısından güç olmakla beraber bazen de olanaksız hale gelmektedir.

Ankette verilen ardışık sorular ile öğrencilerin demografik bilgileriyle birlikte meslek stajları süresince yaşadıkları sorunlar belirlenmiş ve alınan cevaplar tablolaştırılmıştır. Ayrıca bu soruların desteklenmesi ve/veya kontrol edilmesi amacıyla da anketin sonunda öğrencilerin yaşadıkları sorunları bütün olarak değerlendirmeleri ve yaşadıkları sorunları kendi önem derecelerine göre sıralamaları  açık uçlu bir soru ile belirlenmeye çalışılmıştır. Bu soruya alınan cevaplar Tablo 18 de sunulmuştur.

 

Tablo 18: Stajyer Öğrencilerin Staj Yaptıkları İşletmelerde Staj Yerlerinde Yaşadıkları Sorunların Önem Derecelerine Göre Dağılımı

 

Tablo 18 den de görüldüğü üzere öğrenciler staj süreleri boyunca yaşadıkları sorunlardan en önemlisi olarak  “ücret - sigorta sorunlarını” %32 ile birinci sırada, %37 ve %33.3 ile de “yöneticilerin tutum ve profesyonelliğine dayalı sorunları” ikinci sırada ve üçüncü sırada göstermişlerdir.

 

SONUÇ

Ülkemizde gayri safi milli hasılanın büyük bir bölümünü oluşturan hizmetler sektörü içindeki önemli bir pay turizme ait olup, sağladığı geniş yelpaze nedeniyle istihdamın en yoğun yaşandığı sektörlerden birisidir. Turizm, turistin gereksinimlerinin karşılanması açısından bu sektöre ait işletmelerde istihdam edilmiş olan personelin performansını da önemli kılan bir hizmet sektörüdür. Hizmet sunumunda dostluk, samimiyet ve yakınlığın konukseverlik olgusu kapsamında önem kazandığı turizm sektöründe kaçınılmaz gerekli olan profesyonellik, beceri, verimlilik ve başarılı insan ilişkileri hizmetin temel ölçütlerini oluşturmaktadır. Bu ölçütleri taşıyan insan gücünün işletmelerdeki istihdamı da  hem işletmenin hem bölgenin hem de ülkenin başarısında kritik rol oynayacaktır. Çünkü aranan bu özellikler insan kaynaklarına yapılan eğitim yatırımlarının bir sonucu olarak gerçekleşecektir.

Rakip ülkeler karşısında ülkemizin turizm alanındaki hedeflediği gelişme ve karlılığa ulaşabilmesi için sektörü direkt olarak etkileyen hizmetlerde eğitim ve kalitenin oluşturulması gerekmektedir. Hizmet kalitesinde başarının anahtarı; hizmeti sunan personelin sürekli, planlı ve sistemli bir eğitim alması gerekliliğidir. Çünkü bu sektörde bir müşterinin hizmet kalitesi konusundaki sübjektif yargısı hizmetin sunumu sırasında ortaya çıkar. Müşteri ürünün yapısına değil kendisine nasıl sunulduğuna bakar. Bu açıdan eğitilmiş insan gücünün müşteri memnuniyetinde anahtar olması sektör gelirlerinin artırılmasında önemli bir faktördür.

Turizm işletmelerinin ihtiyaç duyduğu insan kaynaklarını yetiştiren ön lisans ve lisans turizm eğitimi veren bölüm ve programlarda eğitim faaliyetleri  yönlendirilirken hem bölgenin hem ülkenin, hem de sektörün kaydettiği gelişme ve büyümelere paralel çalışmalar hazırlanmalı ve öğrencinin de bu çalışmalarda bizzat kalıcı rol alması sağlanmalıdır. Eğitim öğretim programları öğrencinin beklentileri kadar sektör işletmelerine de cevap verebilecek şekilde düzenlenmelidir.

Araştırmaya konu olan anket çalışmasının sonuçları irdelendiğinde bu konuda orta öğretimde turizm eğitimi almamış öğrencilerin turizm sektöründe eğitim almayı tercih etmeleri yalnız basit bir tesadüf değil, sektörün uzaktan fark edilemeyen yoğun çalışma temposunun parlak ve renkli bir yaşamla karıştırılmasından kaynaklanmaktadır. Eğitim öğretimdeki teorik bilgilerin yanı sıra uygulamalardaki renklilik, bireyin kendini ispat hali bu sektörde kendisine yer arayan her birey için bir cazibe unsurudur. Bütün bunların yanı sıra çalışma süre ve saatlerinin  uzunluğu, iş tanımlarının bölge işletmelerine ve işletme büyüklüğüne göre farklılaşması, çalışılan departmanın iş yoğunluğu, departmanlarda görev alan eğitimli ve meslekten yetişmiş personelin bilgi ve değerlendirme çatışmaları,  çalışılan üst yöneticinin eğitim ve deneyim zenginliği, sektörün mevsimsellik gösteren çalışma temposu içerisinde personel ücretlerinin maliyetleri minimize etmek amacıyla yaşam standardına uygun olmayışı, işletmeler tarafından sosyal güvenlik haklarının kısıtlı uygulanması, istihdam edilen personelin çalışma ve verimini %100 arttıracak olan ama kolaylıkla da feragat edilen barınma, ulaşım ve beslenme durumları da turizm sektöründe  istihdam olunacak personel açısından göz önünde bulundurulması gerekli hususlardır. Bu doğrultuda turizm sektörüne ait hizmet kalitesini düzenleyici ve destekleyici faaliyetler öncelikle kamu açısından önem taşıyan turizm eğitim ve öğretim faaliyetlerinin geleceğe yönelik çalışmaları planlaması, hukuki mevzuatın istihdam olunan personeli kazanmaya yönelik teşvik edici olması ile olanaklıdır.

Eğitim kurumları açısından 2002-2003 eğitim öğretim yılında gerçekleşmesi söz konusu olan 4702 sayılı yasa ile meslek liselerinden sınavsız geçisin başlatılması önemli bir durumdur. Bu saye de sektörel yapıyı deneyimlemiş, bilgi ve birikime sahip, çalışma motivasyonu taşıyan, insana hizmeti ilke edinmiş ve bunu bir meslek olarak taşıyan öğrencilerin varlığı ile eğitim çalışmaları daha kısa sürede ve daha az fire ile istihdam edilebilme pozisyonuna ulaşacak olması istenilen ve gerçekleşmesi özlenmiş olan bir durumdur.