Yard. Doç. Dr. Gürcan UZAL¹

Yard. Doç.Dr.Aytekin ERDEM¹

Öğr. Gör. A. Faruk AÇIKGÖZ²

Öğr. Gör. Sevda EKER³

ÖĞRETİM ELEMANLARININ MESLEKİ  VE TEKNİK EĞİTİMDEKİ ÖZEL ÖĞRETİM BİLGİSİ YETERLİLİKLERİ

ÖZET

Avrupa Birliğine girebilmek için gerekli kriterleri sağlamaya çalışan ülkemizde, mesleki ve teknik eğitimin yeniden yapılandırılması çalışmaları da sürdürülmektedir. Uluslararası rekabet  koşullarına uyum sağlayabilecek mal ve hizmetlerin üretilmesinde görev alacak iş gücünün yetiştirilmesi için farklı yaklaşımlara gereksinim duyulmaktadır.

Kaliteli üretimi gerçekleştirebilecek, bilimsel ve teknolojik gelişime uyum sağlayabilecek, iş yaşamının gereksinimi olan yüksek nitelikli ve performanslı ara kademe insan gücünü yetiştirmek amacını taşıyan meslek yüksekokullarındaki eğitimin niteliği de önem kazanmaktadır. Meslek yüksekokullarında daha nitelikli mesleki ve teknik eğitim yapabilmek için, bu okullarda görevli öğretim elemanlarının hizmet içi eğitimlerle yetiştirilmeleri ve yetkinleştirilmeleri de zorunludur.

Bu çalışmanın amacı; 2002-2003 öğretim yılında Trakya Üniversitesine bağlı 18 meslek yüksekokulunda görevli öğretim elemanlarının “Mesleki Özel Öğretim Yeterliliği” konusundaki görüşlerini, kullanılan yöntem ve stratejilerin neler olduğunu belirlemeyi ve öğretim elemanlarının hizmet içi eğitim gereksinimlerinin neler olabileceğine yönelik önerileri tartışmaktır. Çalışma, tarama yöntemi ile derlenen verilere dayalı olarak betimleme ve yordamsal bulguları içeren bir araştırmadır. Derlenen veriler SPSS programında betimsel istatistik ve ANOVA tekniği kullanılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar kelimeler: Mesleki ve teknik eğitim, meslek yüksekokulu, öğretim elemanının yeterliliği, mesleki gelişim.

1.    GİRİŞ VE PROBLEM

Dünyada, tüm meslek alanlarındaki hızlı teknolojik gelişmeler, mühendisle işçi arasındaki görevi üstlenecek  olan teknik elemanların da kaliteli bir eğitimden geçerek günün teknolojisini bilmesini ve işinde uygulamasını gerektirmektedir (Alsan, Çamurcu, 1997).

Eğitim ve öğretimde niteliği geliştirmek ve çağı yakalamak, toplumsal ve bireysel gereksinimlere verilen cevabın yeterli olması ile sağlanır. Uygulamaya konulan öğretim modelleri, ülkenin ekonomik büyümesine, bilimsel ve teknolojik gelişmesine yeterince cevap vermelidir. Eğitimde reform bekleniyorsa, bunun yolu öncelikle eğitimcinin konuya yönelik eğitilmesi ile başlar (Ayvaz, 1998).

Branşında iyi, konusuna ve dersine hakim, iyi bir bilim adamı, araştırmacı, derse hazır gelen, yabancı dil bilen, bilgi ile otorite kuran, konusunu öğrenciye anlatabilen, pedagojik formasyona sahip, derse ve konuya uygun metot seçebilen ve ders araçlarını etkin kullanabilen öğretim elemanları hedeflenmektedir(Ergün ve arkadaşları, 1999).

Öğretim yöntemleri ve teknolojisi alanındaki yeni gelişmelerin (örneğin, bilgisayarın) sınıfa transferi için öğretim elemanlarına bu transferi başarı ile yapabilecek bilgi ve becerilerin kazandırılmasına ihtiyaç vardır (Saban, 2000).

Meslek Yüksekokulları öğretim elemanı ihtiyaçlarının büyük bir bölümü Teknik Eğitim Fakülteleri, Mesleki Eğitim Fakülteleri, Ticaret ve Turizm Eğitimi Fakültelerinden mezun olduktan sonra mesleki ve teknik orta öğretim kurumlarında hizmet vererek deneyim kazanmış öğretmenlerden karşılanmaktadır

(İş-kur, 2003). Ayrıca İktisadi ve İdari Bilimler ve Mühendislik Fakültelerinden mezun olanlar da öğretim elemanı olarak istihdam edilmektedir.

Meslek Yüksekokullarında daha nitelikli mesleki ve teknik eğitim yapabilmek için, bu okullarda görevli öğretim elemanlarının hizmet içi eğitimlerle yetiştirilmeleri ve yetkinleştirilmeleri zorunludur.

Bu nedenle, Trakya Üniversitesi bünyesinde bulunan Meslek Yüksekokullarının Teknik, İktisadi ve İdari programlarında görev yapan öğretim elemanları; mesleki ve teknik eğitimdeki özel öğretim yöntemlerini ne kadar kullanmaktadırlar sorusuna yanıt bulmak araştırmanın temel problemini oluşturmaktadır.

Bu temel problemin çözülebilmesi için, şu alt problemlere yanıt aranmaktadır.

Problem 1: Meslek Yüksekokullarının Teknik programlar ile İktisadi ve İdari Bilimler programlarında görev yapan öğretim elemanlarının, mesleki ve teknik   eğitimdeki  özel öğretim  bilgisi yeterlilikleri nelerdir?

Problem 2: Meslek Yüksekokullarının Teknik programlar ile İktisadi ve İdari Bilimler programlarında görev yapan öğretim elemanlarının, mesleki ve teknik eğitimdeki öğretim bilgisi yeterlilikleri açısından kişisel özellikleri arasında anlamlı fark var mıdır?

Hipotez 1: Meslek Yüksekokullarındaki Teknik programlar ile İktisadi ve İdari Bilimler                     programlarında görev yapan öğretim elemanlarının arasında mesleki ve teknik   eğitimdeki özel öğretim bilgisi yeterlilikleri bakımından anlamlı farklar yoktur.

Hipotez 2: Meslek Yüksekokullarındaki Teknik programlar ile İktisadi ve İdari Bilimler                     programlarında görev  yapan  öğretim  elemanlarının mesleki ve teknik eğitimdeki özel  öğretim bilgisi yeterlilikleri bakımından kişisel özellikleri (cinsiyet, deneyim, branş, pedagojik formasyon) arasında anlamlı farklar yoktur.

1.1.  Amaç

Bu çalışma, Trakya Üniversitesi’ndeki Meslek Yüksekokullarında görev yapan öğretim elemanlarının, daha nitelikli ve kaliteli eğitim-öğretim yapabilmeleri için mesleki ve teknik eğitimdeki özel öğretim bilgisi yeterliliklerini belirleyerek, öğretim elemanlarının yetersiz oldukları öğretim yöntemlerinde yetkin hale gelebilmeleri için hazırlanabilecek hizmet içi eğitimi programlarına katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

1.2. Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini, Trakya Üniversitesindeki 18 Meslek Yüksekokulunun Teknik Bölümleri ile İktisadi ve İdari Bölümlerine bağlı programlarda görev yapan 204 öğretim elemanı oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise bilgi toplama aracının uygulandığı gün Yüksekokullarda bulunan 137 (%67) öğretim elemanı oluşturmaktadır.

2. VERİ TOPLAMA ARACI VE VERİLERİN ANALİZİ

Çalışma; tarama yöntemi ile derlenen verilere dayalı olarak betimleme ve yordamsal bulguları içeren, güvenirliği yüksek, ölçek geliştirmeye uygun bir araştırmadır. Araştırmada öğretmen görüşlerini belirlemek amacı ile bazı Avrupa ülkeleri arasında EUPEN Projesi olarak geliştirilen (Ferdinande, Jona & Latal, 1999) Likert tipi yeni bir ölçek; başka araştırmacılar tarafından Türkçe’ye çevrilerek  bir araştırmada uyarlanarak kullanılmıştır (Üstüner, Ersoy, 2001). Araştırmada da bu ölçeğin bir kısmı uyarlanarak kullanılmıştır. Dört bağımsız değişken ile öğretim elemanlarının Mesleki ve Teknik eğitimdeki  özel öğretim bilgisi yeterlilikleri arasındaki ilişkiler sorgulanmıştır. Araştırmaya katılanların demografik yapısı ile öğretim elemanlarının mesleki ve teknik eğitimdeki  özel öğretim bilgisi yeterliliklerinin bir listesi çıkarılmıştır. Veriler bilgisayarda ANOVA tekniği kullanılarak değerlendirilmiştir.

3. BULGULAR

3.1. Demografik Yapı

Anketi yanıtlayan öğretim elemanlarının 83 (% 60,6)’sı bay, 54 (% 39,4)’ü bayan olup, 37 (% 27)’si 0-5 yıl, 71 (51,8)’i 6-11 yıl, 16 (11,7)’si 12-17 yıl, 9 (%6,6)’sı 18-23 yıl, 4 (%2,9)’u 24-29 yıl deneyimlidir. Anket uygulanan öğretim elemanlarının 7 (%5,1)’inin branşının temel bilimler, 74 (%54)’ünün branşının teknik bilimler, 56 (%40,9)’unun branşının da iktisadi ve idari bilimler olduğu belirlenmiştir. Ankete katılan öğretim elemanlarından 50 (%36,5)’i pedagojik formasyonu olduğunu ifade ederken, 87 (%63,5)’i pedagojik formasyona sahip olmadığını belirtmiştir.

3.2. Öğretim Elemanlarının Özel Öğretim Bilgisi Yeterliliği

Öğretim elemanlarının özel öğretim bilgisi yeterliliği ile ilgili görüşleri Tablo 1’de listelenmiş olup, Likert ölçeğine göre değerlendirmeler şöyledir: (c) cevapsız, (1) kesinlikle katılmıyorum, (2) kısmen katılmıyorum, (3) çekimserim, (4) kısmen katılıyorum, (5) kesinlikle katılıyorum.

Tablo 1.  Öğretim Elemanlarının Özel Öğretim Bilgisi Yeterliliği

Tablo 1’de görüldüğü gibi öğretim elemanlarının ilgili her bir maddeye verdikleri cevapların Likert ölçeğine göre 5 üzerinden aldıkları puanların ortalaması = 4,00 ve altında olanların yetersiz düzeyde oldukları; puanları= 4,10 ve üzerinde olan öğretim elemanlarının ise yeterli düzeyde oldukları söylenebilir.

Tablo 1 incelendiğinde mesleki ve teknik öğretim açısından; Değişik Yöntemler Kullanmak ( = 4,80), Konunun Amacını Belirleme, Tasarlama ve Öğrenci ile İletişim ( = 4,70), Farklı Öğretim Araç ve Tekniklerinin İşlevini Bilmek (alıştırma ve problemler,  = 4,40 ), Yazılı Materyallerin İşlevini Bilmek  ( = 4,5), Görsel İşitsel Kaynakların İşlevini Bilmek ( = 4,10), Okul Dışı Kaynakların İşlevini Bilmek ( = 4,4) konularında öğretim elemanlarının yeterli düzeyde oldukları söylenebilir.

Öğrencilerin Yaşına ve Müfredata Uygun İçeriği Seçip Aktarabilme yeteneğine Sahip Olma ( = 3,90), Mesleki Öğrenmede Temel Zorlukları Bilme ( = 3,50), Laboratuar Çalışmalarının İşlevini Bilmek       ( = 3,20), Kavram Haritalarının İşlevini Bilmek ( = 3,90), Modellerin İşlevini Bilmek ( x = 3,40), Multimedya (çoklu ortam) teknolojilerinin İşlevini Bilmek ( = 3,70), Bilgisayarı Simülasyon (canlandırma) için Kullanabilmek ( = 2,90), Bilgisayarı Modelleme için Kullanabilmek ( = 3,00), Bilgisayarı analiz için kullanabilmek ( = 3,10) konularında ise öğretim elemanlarının yetersiz düzeyde oldukları, bu nedenle hizmet içi eğitim almaları gerektiği söylenebilir.

3.3. Öğretim elemanlarının mesleki öğretim bilgisi yeterlilikleri ile bağımsız değişken arasındaki anlamlı ilişkiler

Öğretim elemanlarının bağımsız değişkenlerine (cinsiyet, deneyim, branş, pedagojik formasyon) göre mesleki öğretim bilgisi açısından anlamlı farklılıklar olup olmadığına t-Testi ve ANOVA tekniği kullanılarak bakılmıştır.

1.Hipotezin test sonuçlarına göre;

·  Öğrencilerin yaşına ve müfredata uygun içeriği seçip aktarmakta zorlanıyorum görüşünde; Teknik Bilimlerdeki öğretim elemanları ile İktisadi ve İdari Bilimlerdeki öğretim elemanları arasında anlamlı bir fark vardır [t₍₁₂₈₎ = 2,71; p<0.05]. Teknik Bilimlerdeki öğretim elemanlarının ( =3,55), İktisadi ve İdari Bilimlerdeki öğretim elemanlarına ( = 4,25) göre bu görüşü desteklemedikleri belirlenmiştir.

·  Alıştırma  ve  problemleri  çözmekte  oldukça  yetkinim  görüşünde;  Teknik  Bilimlerdeki       öğretim  elemanları ile İktisadi ve İdari Bilimlerdeki öğretim elemanları arasında anlamlı bir         fark vardır [t₍₁₂₈₎ = 3,06; p<0.05]. Teknik Bilimlerdeki öğretim elemanlarının ( = 4,65), İktisadi ve İdari Bilimlerdeki öğretim elemanlarına ( = 3,98) göre bu görüşü destekledikleri belirlenmiştir.

·  Her konuya ait kavram haritalarını oluşturabiliyorum görüşünde; Teknik Bilimlerdeki            öğretim elemanları ile İktisadi ve İdari Bilimlerdeki öğretim elemanları arasında anlamlı bir fark vardır [t₍₁₂₈₎ = 2,20; p<0.05]. Teknik Bilimlerdeki öğretim elemanlarının ( = 3,66), İktisadi ve İdari Bilimlerdeki öğretim elemanlarına ( = 4,29) göre bu görüşü desteklemedikleri belirlenmiştir.

Teknik Bilimlerdeki öğretim elemanları ile İktisadi ve İdari Bilimlerdeki öğretim  elemanları arasında anlamlı bir fark görülmüştür.

Bu nedenle  hipotez 1 reddedilmiştir.

2.Hipotezin test sonuçlarına göre;

·  Mesleki öğrenmede temel zorlukları bilemiyorum görüşünde; bay ve bayan öğretim elemanları arasında anlamlı bir fark vardır [ t₍₁₃₅₎ = 3,13 ,  p<0.05 ]. Bayların ( = 3,90), bayanlara ( = 2,96) göre bu görüşü destekledikleri anlaşılmaktadır.

·  Multimedya (çokluortam) teknolojilerini kullanabiliyorum görüşünde; bay ve bayan öğretim elemanları arasında anlamlı bir fark vardır [ t₍₁₃₅₎ = 3,69; p<0.05 ]. Bayların  ( = 4,08), bayanlara ( = 3,09) göre bu görüşe katıldıkları belirlenmiştir.

·  Alanımla ilgili teknik gezi, fuar vb. etkinliklere öğrencilerin yönlendirilmesi çok önemli değildir görüşünde; bay ve bayan öğretim elemanları arasında anlamlı bir fark vardır [ t₍₁₃₅₎ = 4,13;  p<0.05 ]. Bayların   ( = 4,78), bayanlara ( = 3,83) göre bu görüşü destekledikleri anlaşılmaktadır.

·  Değişik yöntemler kullanma konusunda; 18-23 yıl deneyimli olanlar ( x = 5,00) ile 0-11 yıl deneyimli olan öğretim elemanları ( x = 4,75) arasında, 18-23 yıl deneyimli olanlar lehine anlamlı bir fark bulunmuştur [ F_(4-132)=0,88;  p<0.05 ].

·  Bilgisayarı simülasyon (canlandırma) için kullanabilme konusunda; 6-11 yıl deneyimli olanlar ( x = 3,21) ile 0-5 yıl deneyimli olanlar ( x = 2,11) arasında anlamlı bir fark bulunmuştur [ F_(4-132)=2,68;  p<0.05 ].

·  Mesleki öğrenmede temel zorlukları bilemiyorum görüşünde; pedagojik formasyonu olanlar ile olmayanlar arasında anlamlı bir fark vardır [ t₍₁₃₅₎ = 3,58; p<0.05 ]. Pedagojik formasyonu olanların ( = 4,22), pedagojik formasyonu olmayanlara ( = 3,14) göre bu görüşe katıldıkları belirlenmiştir.

·  Her konuya ait kavram haritalarını oluşturabiliyorum görüşünde; pedagojik formasyonu olanlar ile olmayanlar arasında anlamlı bir fark vardır [ t₍₁₃₅₎ = 2,00; p<0.05 ]. Pedagojik formasyonu olanların ( = 4,28), pedagojik formasyonu olmayanlara ( = 3,71) göre bu görüşe katıldıkları belirlenmiştir.

·  Alanımla ilgili teknik gezi, fuar v.b. etkinliklere öğrencilerin yönlendirilmesi çok önemli          değildir görüşünde; pedagojik formasyonu olanlar ile olmayanlar arasında anlamlı bir fark         vardır [t₍₁₃₅₎ = 2,55; p<0.05 ]. Pedagojik formasyonu olanların  ( = 4,80), pedagojik formasyonu olmayanlara ( = 4,18) göre bu görüşü destekledikleri anlaşılmaktadır.

Teknik Bilimlerdeki öğretim elemanları ile İktisadi ve İdari Bilimlerdeki öğretim  elemanlarının kişisel özellikleri ile özel öğretim bilgisi yeterlilikleri arasında anlamlı bir fark görülmüştür.

Bu nedenle  hipotez 2 reddedilmiştir.

4. SONUÇ ve ÖNERİLER

Bu araştırma, meslek yüksekokullarındaki öğretim elemanlarının mesleki ve teknik eğitimdeki özel öğretim bilgisi yeterlilikleri konusunda görüşlerini içermektedir.

Öğrencilerin yaşına ve müfredata uygun içeriği seçip aktarabilme konusunda, teknik bilim öğretim elemanlarının iktisadi ve idari bilimlerdeki öğretim elemanlarına göre daha yetkin oldukları belirlenmiştir. Teknik bilim öğretim elemanlarının alıştırma ve problemlerin işlevini bilmekte daha yetkin oldukları ortaya çıkmıştır. Teknik bilimlerde alıştırma ve problem çözme etkinliklerinin daha fazla olmasının bu anlamlı farkı ortaya çıkardığı düşünülebilir. Kavram haritalarını iktisadi ve idari bilimlerdeki öğretim elemanlarının daha çok kullandıkları ortaya çıkmıştır. İktisadi ve idari bilimlerde şematik açıklamaların daha çok kullanıldığı düşünülürse, bu anlamlı farkın nedeni de tahmin edilebilir. Mesleki öğrenmede temel zorlukları bilme konusunda, pedagojik formasyonu olanlar lehine çıkan sonucun da anlamlı olduğu düşünülebilir. Mesleki öğrenmede değişik yöntemler kullanma konusunda    18-23 yıl deneyimli olanlar lehine anlamlı bir fark çıkmıştır. Deneyim süresi uzadıkça öğretim elemanlarının mesleki öğrenmede değişik yöntemler kullanma çabasında oldukları söylenebilir.

Öğretim elemanlarının hizmet içi eğitimlerine önem verilmesi ve bu çalışmalar gerçekleştirilirken öncelikle öğrencilerin yaşına ve müfredata uygun içeriği seçip aktarabilme, mesleki öğrenmede temel zorlukları bilme, laboratuar çalışmalarının işlevini bilme , kavram haritaları, modeller, multimedya (çoklu ortam) teknolojileri, bilgisayar ile simülasyon, bilgisayar ile modelleme ve bilgisayar ile analiz konularına ağırlık verilmelidir diye düşünmekteyiz.

Yukarıda belirtilen konularda öğretim elemanlarının hizmet içi eğitimlerini hangi yöntemle (konferans, seminer, işlik çalışması, kurs v.b.) almak istedikleri araştırılmalı  ve uygulamalar buna göre yapılmalıdır.

KAYNAKÇA

1.Üstüner, I.,Ş., Ersoy, Y.,”Antalya Bölgesindeki İlköğretim Okullarında Görevli Fen/Fizik      Öğretmenlerinin Meslek Yetkinliği”, Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, Bildiri Özetleri, sayfa:68, Maltepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, (İstanbul 7-8 Eylül 2001).

2. Ferdinande, H., Jona, S.P. & Latal, “The training needs of physics teachers in five  European countries: An Inquiry’ Proceedings of the third EUPEN General Forum 99 (EGF99) Part II, Vol 4, Universities Gent, 1999.

3. Türkiye İş Kurumu, “Mesleki Teknik Öğretime Öğretmen Yetiştiren Kurumlar”,      http://www.iskur.gov.tr/mydocu/yurtdisi/bolum5/bolum5.htm, 2003.

4. Ayvaz, Z., “Increasing the Productivity of Vocational and  Technical Education by  Means of Multimedia Tools: Winschool”, IVETA Conference 1998, pp:358-363,  Ankara University, 1998.

5. Ergün, M., Duman, T., Kıncal, R.Y., Arıbaş, S., “İdeal Bir Öğretim Elemanının   Özellikleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, s:3, 1999.

6. Alsan, S., Çamurcu,Y., “Teknik Alanlarda Eğitim Programlarının Özellikleri”, Milli  Eğitim Dergisi, 1997, Sayı:134,S:76-79.

7. Saban, A., “Hizmet İçi eğitimde Yeni  Yaklaşımlar”, Milli Eğitim Dergisi, 2000,  Sayı:145, http://yayim.meb.gov.tr/yayimlar/145/saban.htm, 2003.

[1] Trakya Üniversitesi, Tekirdağ Meslek Yüksekokulu, Tekirdağ, Türkiye, guzal@trakya.edu.tr, aerdem@trakya.edu.tr

2 Trakya Üniversitesi, Çorlu Meslek Yüksekokulu, Çorlu, Tekirdağ.Türkiye, afacikgoz@yahoo.com

3 Trakya Üniversitesi,Marmara Ereğlisi Meslek Yüksekokulu, Marmara Ereğlisi, Tekirdağ, Türkiye, sevdaeker@hotmail.com