YIL: 2
SAYI: 14
ŞUBAT 1999
 

önceki

yazdır

 
Şeref EFE
 
KARAYOLLARI VE DSİ BİRİM FİYATLARINDA YER ALAN TÜNEL UZUNLUK ZAMMI UYGULAMASINDAN KAYNAKLANAN SORUNLAR
            GİRİŞ:

            Devlet su işleri G.M., Köy hizmetleri G.M. ve karayolları G.M. Birim fiyat tariflerinde 32.011ve 32.012 numaralı pozlarda tünel uzunluk zammı düzenlen-miştir. Bu kuruluşlardan DSİ ve Köy Hizmetlerine ait tarifeler aynı nitelikte olup karayolları birim tarifeleri farklılık arz etmektedir.

            Karayollarında Mevcut Tünel uzunluk Zammı uygulamasının birim fiyat tarifelerine uygun olmadığı, diğer yandan birim fiyat tarifelerinin de yoruma açık olduğu görülmektedir.

            A.DSİ ve Köy Hizmetleri Birim Fiyat Tarifeleri

            DSİ ve Köy Hizmetleri Birim Fiyat Tariflerinde Tünel uzunluk zamları şekilde tarif edilmişlerdir.

            “32.011-32.012 TÜNEL GALERİLERDE UZUNLUK ZAMMI

            Tetler ve açık tünel anoları hariç olmak üzere uzunluk 300 m.yi geçen her kesitlerdeki tünellerde tünel kazısı ile her türlü inşaat ve ameliyatı ( tünel kazıklarının tünel içinde ve dışında taşınması, vantilasyon ve su zammı, tünel içinde ve dışında inşaat malzemesi nakli, doldurma ve boşaltma işleri hariç) aşağıda izah edilen şekilde (P) nispetinde tünel uzunluğu ödenir.

            1-Tasdikli projesine göre yandan yaklaşım tüneli veya çalışma bacası ( Havalandırma bacaları hariç ) olmayan tünellerde, tetler ve açık tünel anoları hariç olmak üzere, tünelin her iki tarafındaki ağzı, birer tünel ağzı olarak kabul edilir. Tasdikli projesine göre yandan yaklaşım tüneli veya çalışma bacası ( Havalandırma bacaları hariç ) olan tünellerde olan tünellerde ise tetler ve açık anoları hariç olmak üzere esas tünelin her iki tarafından ağızları ile birlikte yaklaşım tünelinin veya bacanın giriş ağızları da birer tünel ağzı gibi kabul edilir.

            2-Uzunluk zammı nisbetlerinin hesabında, tünel kazısı ile her türlü inşaat ve ameliyatın yeri, bu işler hangi ağızdan faydalanarak yapılırsa yapılsın bu yere en yakın ağza ( esas tünel ağızları veya yaklaşım tüneli ve/veya çalışma baca ağızları) göre değerlendirilir ve bu en yakın ağza olan mesafe, uzunluk zammı hesabında (L) mesafesi kabul olunur. (L) mesafesi tetler ve açık tünel analorı esas tünelin veya yaklaşım tüneli veya bacalar ile ayrılmış tünel bölümlerinin yarı uzunluğunu geçemez. Tünel kazısı ile her türlü inşaat ve ameliyat herhangi bir nedenle esas tünelin veya tünel bölümlerinin yarı uzunluğunu geçecek şekilde tek ağızdan yapılsa dahi uzunluk zammı nispetinin hesabında, yarı uzunluğu geçen kısımların en yakın ağızdan ( bu en yakın ağzın açık olup olmamasına bakılmaksızın) yapıldığı kabul edilir.

            3-Tetler ve açık tünel anoları hariç. Esas tünelin veya yaklaşım tüneliveya bacanın ağızlarından itibaren ilk 150 metrelik kısımlarındaki tünel kazısı ile her türlü inşaat ameliyata uzunluk zammı ödenmez.

            4-Esas tünelin veya yaklaşım tüneli ve/veya bacanın ağızlarından itibaren ilk 150 metrelik kısımlarından sonra beher 100 kısım için sabit bir (P) nispetinde uzunluk zammı hesaplanır. Ve sadece ait olduğu 100 metrelik kısmı ödenir. 100 m.lik kısımların yerine göre aşağıdaki şekilde hesaplanır.

            L: 100 metre ve 100 metrenin katları olmak üzere:

            L: Tünel kazısı veya her türlü inşaat ve ameliyatın yapıldığı 100 metrelik kısmın orta kesitinin en yakın tünel giriş veya çıkış ağzına uzaklağı.

            (L-50) metre ile (L+50) metre arasında tünel kazısı ile her türlü inşaat ve ameliyata uygulanacak uzunluk zammı nispeti:
                             1              L - 100
            P = T x ---------- x --------------
                           100             100

            T = 4 Sabit bir kat sayıdır.

            5- Tasdikli projesi gereği olarak her iki ağızdan uzunluk zammı ödemeye ilk 150 metrelik kısımdan itibaren eşit sayıda 100 metrelik kısımlar halinde ilerlediğinde, tünel veya tünel bölümünün ortasındaki uzunluğu 100 metreden az bir kısım kalıyorsa, uzunluk zammı nispetinin hesabında bu kısım 100 metre gibi kabul edilir.

            6-ÖRNEK:
            uzunluk zammı hesabına olan             100 metrelik kısımlar           Karşısındaki
            olan uzunluk ( 100 m.lik kısmın           (L-50) metre ile                100 m.lik kısma
            orta noktasının en yakın ağıza             (L+50) metre arası             uygulanacak
            uzaklığı ) (L) metre                                                                      zammı nisbeti (L)
                 _                                                        0-150                             0,00
                 200                                                    150-250                         0,04
                 300                                                    250-350                         0,08
                 400                                                    350-450                         0,12
                 500                                                    450-550                         0,16
                 600                                                    550-650                         0,20
                 700                                                    650-750                         0,24

            7- Tünel kazısının tünel içinde ve dışında taşınması, vantilasyon ve su zammı, tünel içinde ve dışında inşaat malzemesi nakli, doldurma ve boşaltma işlerinde uzunluk zammı ödenmez.

            8- Tünel inşaatında, tünel başlarına tetlerden evvel açık tünel anolarının ilavesi icap ederse, bu ilave açık tüneller tulü uzunluk zammının hesabında nazari itibar alınmaz. Ancak, ikmal inşaatında ( önceki müteahhitler tarafından veya idarece kısmen yapılmış tünel inşaatlarında) açık tünellerin betonlanarak kapalı hale getirilmiş olması ve bu kapalı kısımlar içinde çalışma zorunluluğu olması halinde açık tünellerin tulü uzunluk zammı hesabında nazari itibare alınır. Bu durumda açık tünel ağzı bir tünel ağzı gibi kabul edilir.

            9- Tünel uzunluk zammı tetlere ve açık tünel anolarına uygulanamaz

            10- Tünel uzunluk zammı ödenecek her türlü inşaat ve ameliyatın Poz No: 32.009/1-2 ve 32.010’dan hesaplanan tünel ve galeri birim fiyatları tünel ve galeri uzunluk zammı uygulanmasına esas olan birim fiyatlarıdır.

            11- İnşaat bünyesine giren çimento, demir bedelleri ayrıca ödendiği bu taktirde bu bedellerde ayrıca yukarıdaki esaslar dahilinde uzunluk zammı ödenir.

            12- İnşaat bünyesine giren malzemelerin idarece verilmesi ve bu idare malı malzeme bedelinin her türlü inşaat ve ameliyat birim fiyatları bünyesinde veya ayrıca müteahhide ödenmemesi hallerinde Poz no.32.009-32.10 Not3’e göre hesaplanarak müteahhide ödenen tünel zammı miktarına da yukarıdaki esaslar dahilinde tünel uzunluk zammı uygulanır.”

            B. Karayolları birim tarifeleri

            Karayolları Birim Fiyat Tarifelerinde Tünel Uzunluk Zammı şu şekilde yer almaktadır:

            “32.011 TÜNEL UZUNLUK ZAMMI

            Tetler ve açık anolar hariç, uzunluğu 30 m.den fazla olan tünellerde tünel uzunluk zammı.

            Birim Fiyata Dahil Olan Masraflar:

            Tetler ve açık olan anolar hariç, uzunluğu 300 m. den fazla olan tünellerde, tetler ve açık olan anolar dışında yapılan kazı işleri ile tünelin kemer, ayak ve ayak temellerinde yapılan; her türlü beton, kagir, tecrit, iskele, kalıp vs. gibi inşaat imalatta tünel uzunluğunun sebep olduğu her türlü güçlük ve verim düşüklüğünü karşılamak için her türlü işçilik, malzeme, makine, alet ve edevat masrafları ile müteahhit karı ve genel masraflar.

            Ölçü:
            Tetler ve açık anolar hariç, tünel içinde yapılan kazı, inşaat ve imalatın ilgili pozlarında belirtilen esaslara göre yapılır.

            Ödeme:
            Tetler ve açık anolar hariç tünel içinde yapılan kazı işleri ile tünelin kemer, ayak ve ayak temellerinde yapılan inşaat ve imalatın ilgili pozlarındaki birim fiyatının; P emsali ile çarpılması süetiyle bulunan TL. cinsinden fiyat üzerinden ödenir.

            P emsali;
                             1            L-300
            P=T x ----------- x ------------ Formülü ile hesaplanır.
                          100             100

            Bu formüldeki;

            (L), Tetler ve açık anolar hariç metre cinsinden tünel uzunluğudur.

            Bu iş için;

            T=.............................alınmıştır.

            ( T için hizasındaki değer esas alınır. Ancak herhangi bir değer yazılma-mışsa T=1,00 kabul edilir.)

            1-Tünelim kemer, ayak ve ayak temellerinde kullanılan çimento demir zati bedelleri ayrıca ödeniyorsa çimento ve demir zati bedelleri de bu zamma tabidir.

            2-bu fiyat; taşıma, tünel içinde kazı ve inşaat malzemeleri taşınması zammı, tünel zammı, vatilasyon zammı ve tünele ait inşaat malzemelerinin yüklenmesi ve boşaltılması birim fiyatları uygulanmaz.

            3-Hakediş raporlarına girecek olan bu uzunluk zammı oranı; o tarihe kadar tünelin bir veya iki ağzından itibaren kalot daimi iksası ikmal edilmiş tünel uzunluğuna göre hesaplanarak tespit edilir.

            4-Tünel uzunluk zammı, ihale konusu her tünel için ayrı, ayrı uygulanır.”

            Birim Fiyat Tarifi 3 numaralı not uyarınca her bir hakediş raporunda l uzunluğu yeniden tespit edilecek. Bu uzunluğa göre tünel uzunluk zammı oranı ( P emsali ) hesaplanacaktır. İşin ilerlemesine bağlı olarak artan oranda Tünel Uzunluk Zammı uygulaması DSİ ve Köy Hizmetleri Birim Fiyat Tariflerinde de öngörülmüş ve açıkça düzenlenmiştir.

            Ancak Karayolları Birim Fiyat Tarifelerinde açıklığa kavuşmamış olan bir husus vardır. Hakediş raporunda belirlene yeni Tünel Uzunluk Zammı inşaat ve imalatın hangi kısmına uygulanacaktır?

            Tariflerin ölçü kısmında “ tünel için yapılan kazı, inşaat ve imalatın ilgili pozlarında belirtilen esaslara göre yapılır.” Ve yine ödeme kısmında “ tünel içinde yapılan kazı işleri ile tünelin kemer, ayak ve ayak temellerinde yapılan inşaat ve imalatın ilgili pozlarındaki birim fiyatı...” denilmesinden, hakediş raporunda belirlenen yeni oranın tünel içinde gerçekleştirilen inşaat ve imalatın tümüne uygulanacağı anlaşılmaktadır. Nihai olarak yapılacak tünel uzunluk zammı ödemesi ise tünel uzunluğunun tamamı üzerinden hesaplana P emsa-linin tünel içinde gerçekleştirilen inşaat ve imalatın tümüne uygulanması şeklinde olacaktır.

            88/13181 Sayılı Fiyat Farkı Kararnamesi belirlene yeni oranların daha önce yapılmış olan imalata uygulanabileceğini söylemektedir:

            “ Ancak sözleşme ekleri gereğince, bazı imalat bedellerinin belli bir yüzdesi oranında inşaatın ileri ki aşamalarında ödenecek zamlar varsa bunların hesabına baz alınan imalatın fiilen yapıldığı yılın fiyat ve bedelleri zamları hesabında dikkatte alınır. Ödenecek bu zamlar hakedişe yeni girmiş ödeme kalemleri olarak dikkate alınmayıp imalatın fiilen yapıldığı yıl fiyatları ile ödenir.”

            Yeni Tünel Uzunluk Zammı oranının o hak edişe kadar tünel içinde gerçekleştirilmiş olan inşaat ve imalatın tümüne uygulanması bir takım sorunlar ortaya çıkarmaktadır:

            Hakediş düzenleme sistemi bu tür bir ödeme için uygun değildir. Hakediş raporlarında uygulama yıllarına ait fiyat farkları sabit bir tutar olarak kaldığın-dan tünel uzunluk zammı oranındaki artışı önceki yıllara ait fiyat farklarına uygulamada zorluk vardır.

            ÖRNEK: ( * )
            Yıl            Tünel İçi İmalat            Birim Fiyat            T.U. Zammı Oranı
            1993         100                                2.000                     %2 ( 400 m. )
            1994         200                                3.000                     %4 ( 500 m. )
            1995         300                                4.000                     %5 ( 600 m. )

1.1993 yılı hakediş raporu:

Yapılan           Toplam     Önceki      Uygulama  Sözleşme    uygulama   Birim            Sözleşme       Uygulama
İşin                  İmalat      Ödenek     Yılı Fiyat    Fiyatı          Yılı            Miktar          Fiyatlarıyla     Yılı Fiyat
Cinsi                Miktarı    Dil içinde    Farkına                        Fiyatı        İçin               Yapılan          Farkı
                                          Yap.       Esas                                             Ödenecek     İş tutarı
                                          Miktar    Miktar                                          Fiyat Farkı

                         A              B            C=A-B        D               E             F=E-D            G=AxD          H=CxF
Tünel imalatı     100           ---             100          2.000        2.000           ---                 200.000         ---
T.U. Zammı(%2)                                                                                                               4.000

2. 1994 yılı hakediş raporu:

Yapılan           Toplam     Önceki      Uygulama  Sözleşme    uygulama   Birim            Sözleşme       Uygulama
İşin                  İmalat      Ödenek     Yılı Fiyat    Fiyatı          Yılı            Miktar          Fiyatlarıyla     Yılı Fiyat
Cinsi                Miktarı    Dil içinde    Farkına                        Fiyatı        İçin               Yapılan          Farkı
                                      Yap.           Esas                                             Ödenecek     İş tutarı
                                      Miktar        Miktar                                          Fiyat Farkı
                         A              B            C=A-B        D                 E           F=E-D          G=AxD          H=CxF
Tünel imalatı   200           100            100             2.000           3.000    1.000             400.000         100.000
T.U. Zammı(%4)                                                                                                           16.000             4.000

*Örneklerde genellikle kullanıldığı şekilde T=2 alınmıştır.

3. 1995 yılı hakediş raporu:

Yapılan           Toplam     Önceki      Uygulama  Sözleşme    uygulama   Birim            Sözleşme       Uygulama
İşin                  İmalat      Ödenek     Yılı Fiyat    Fiyatı          Yılı            Miktar          Fiyatlarıyla     Yılı Fiyat
Cinsi                Miktarı    Dil içinde    Farkına                        Fiyatı        İçin               Yapılan          Farkı
                                       Yap.           Esas                                            Ödenecek     İş tutarı
                                       Miktar        Miktar                                         Fiyat Farkı
                         A              B             C=A-B        D             E               F=E-D            G=AxD       H=CxF
Tünel imalatı    300           200              100            2.000      4.000         2.000              600.000      200.000
T.U. Zammı(%6)                                                                                                              36.000        12.000

           Önceki yıllara ait fiyat farkları: 104.000

            1995 yılı itibariyle toplam ödenen:
                                     Sözleşme Fiyatı        1994 Fiyat Farkı     1995 Fiyat Farkı
Tünel imalatı                  600.000                       100.000                   200.000
T.U. Zammı ve Oranı   36.000 ( %6 )              4.000 ( %4 )            12.000 ( %6 )

            Tespit edilen yeni tünel uzunluk zammı oranlarının sözleşme yılı fiyatlarına uyguladığı ancak önceki yıllara ait fiyat farklarını da değişen oranların uygulanması yolna gidilecekse her yıla ait tutarların hesabı ayrıca tutulmalı, önceki yıllar fiyat farklarına dahil edilmeksizin kümülatif olarak devam ettirilmelidir. Oysa bu yöntem karmaşık ve yanlış uygulamalara yol açacak niteliktedir.

            2. Tünelde çalışma zorluğu tünel uzunluğuna bağlı olarak artmaktadır. Uzunluğu 30 m. ye kadar olan tüneller için Tünel Uzunluk Zammı verilmeyeceği birim fiyat tarifelerinde belirtildiği gibi Tünel Uzunluk Zammı oranının tünel içinde gerçekleştirilen tüm imalata uygulanması Tünel Uzunluk Zammının kademeli olarak arttırılması gereğine aykırıdır. Ayrıca uzunluğu 300 m. yi geçen tünellerde verilen zam, olması gerektiği gibi sadece 300 m. den fazla kısma değil işin tamamına uygulanmaktadır. Dolayısıyla tünelin ilk 300 m.lik kısmında yapılan imalat, tünelin tüm uzunluğu üzerinden hesaplanan bir oranda tünel uzunluk zammı ile değerlendirilmektedir.

            32.003 numaralı Tünelde Vantilasyon Zammı pozunda;

            “ ölçü: Tünel Başlangıç noktalarından itibaren ( tetler hariç ) 150 şer metrelik ( Toplam 300 m. ) kısımlar dışında kalan ve vantilasyon uygulandığı zaman yapılan tünel kazısının metre küp cinsinden hacmidir.” Denilmek suretiyle tünelin 300 m.lik kısmında gerçekleştirilen imalata Tünelde Vantilasyon Zammı uygulamaması sağlamıştır.

            Diğer yandan bir tünelin ilk 300 m.lik kısmındaki imalata ödenecek Tünel Uzunluk Zammının tünelin toplam uzunluğuna bağlı olarak değişeceği görülmektedir.

                                Tünel Uzunluğu                 0-300 m. için Tünel
                                      (m.)                              Uzunluk Zammı Oranı
                                      300                                             ----
                                      500                                             0,04
                                      700                                             0,08
                                      900                                             0,12

            Oysa bu tünellerin ilk 300 m.lik çalışma zorluğu bakımından bir fark yoktur. Dolayısıyla bu durum tünel uzunluk zammının mantıksal temelini oluşturan “ inşaat ve imalatta tünel uzunluğunun sebep olduğu her türlü güçlük ve verim düşüklüğü karşılamak” gerekçesine aykırıdır.

            3. DSİ ve Köy Hizmetleri Birim Fiyat Tarifelerinde zammın kademeli olarak uygulanmasını sağlamıştır. Bu kuruluşların uygulaması Tünel Uzunluk Zammı mantığına daha uygundur. Çalışama zorluğuna göre artan bir oran uygulanmaktadır. Karayollarının uygulamasının farkı şu örnekte açıkça görülebilir.

                                                                                                        Toplam Tünel Uzunluğu = 900 m.

            I----------I---------I---------I--------I---------I----------I-----------I----------I
                                         150        100    100      100       100       100       100          150

            T.U. Zammı Oranı
            DSİ, K. Hzim.        0    0,04    0,08    0,12    0,12   0,08    0,04         0
            TCK                  0,12   0,12     0,12    0,12    0,12   0,12    0,12    0,12

            Karayolları Birim Fiyat Tarifelerindeki bu farklılığın mantıklı bir açıklaması yoktur. İşin gereğinden kaynaklanmamaktadır. Farklılık Karayolları Birim Fiyat Tarifelerinde açıkça öngörülmemiş, bilakis ödeme konusunda yeterli açıklama bulunmamasından kaynaklanmaktadır.

            4. Karayolları Birim Fiyat Tarifeleri P emsalinde yer alan T katsayısı 1 ile 2 arasında değişmektedir. T = 1 alındığı taktirde bu formül DSİ ve Köy Hizmet-leri formülündeki P oranın yarısını verir. Uygulama farklılığı nedeniyle toplam olarak ödenecek zam yaklaşık olarak aynıdır.

            T = 2 alındığı taktirde karayolları ve diğer kurumların P emsali aynı oranı verecektir. Ancak bu oran karayolları uygulamasın da diğerlerinin iki katı civarında Tünel Uzunluk Zammı ödenmesine neden olacaktır. ( Uygulamada genellikle T = 2 alınmaktadır. )

            C. Uygulamada Tünel uzunluk Zammı

            Uygulamada uzunluk 300 m.yi geçen tünellerde tünelin proje uzunluğu üzerinden p emsalinin tespit edildiği ve bütün hakediş raporlarında bu sabit oran üzerinden Tünel Uzunluk Zammı ödendiği görülmektedir.

            Yapılan bu işlem birim fiyat tarifleri 3 numaralı notta yer alan “ uzunluk zammı oranı; o tarihe kadar tünelin bir veya iki ağzından hesaplanarak tespit edilir.” İfadesi uygun değildir. Hakediş raporlarında kullanılacak oranın, kalot daimi iksası ikmal edilmiş tünel uzunluğuna göre hesaplanması gerkmektedir. P emsali formülünde yer alan L tünel uzunluğu tünelin açılan kısmına bağlı olarak artmakta ve kesin hakedişte proje uzunluğuna eşitlenmektedir.

            Nihai ödemede aynı Tünel Uzunluk Zammı ödenmesi fazla ödmeye yol açacaktır.

            SONUÇ:
            Müteahhitlere sağladığı avantaj nedeniyle sadece Karayolları G.M. ihalelerinde değil, belediyeler ve diğer resmi kuruluşların ihalelerinde de 30.011 numaralı poz için Karayolları Birim Fiyat Tarifelerinden yararlanıldığı görülmektedir.

            Bu şekilde Karayolları Birim Fiyat Tarifelerindeki tünel uzunluk zammı düzenlenmesinin hazine menfaatlerini zarara uğratıcı nitelikte nitelikte olduğu düşünülmektedir.

            Karayolları Birim Fiyat Tarifelerinde yer alan 32.011 poz numaralı Tünel Uzunluk Zammı düzenlenmesinin, sözü edilen sakıncalar nedeniyle DSİ ve Köy Hizmetleri Birim Fiyat Tarifelerinde olduğu gibi kademeli hale getirilmesi gerekir.

Şeref EFE
Sayıştay Denetçisi